Toczeń skórny – objawy i sposoby leczenia

Co to jest toczeń rumieniowaty skórny?

Toczeń rumieniowaty układowy zaliczany jest do chorób autoimmunologicznych. Charakteryzuje się powstaniem autoprzeciwciał układu odpornościowego skierowanych przeciwko różnym elementom organizmu. Przyczyny powstania tocznia układowego nie są w pełni poznane, lecz przyjmuje się, że choroba rozwija się u osób predysponowanych genetycznie po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym, np. środowiskowym, hormonalnym. Proces chorobowy w toczniu rumieniowatym może obejmować niemal każdy narząd, lecz najczęściej zajęta zostaje skóra. Zmiany skórne mogą współwystępować z wieloma innymi zaburzeniami w narządach wewnętrznych. Znane są też przypadki tocznia układowego, który dotyczy tylko skóry (cutaneous lupus erythematosus – CLE).

Jak wygląda toczeń skórny?

Zmiany w toczniu skórnym mogą mieć różny charakter. Na tej podstawie wyróżniono:

• ostry toczeń skórny (acute cutaneous lupus erythematosus – ACLE);

• podostry toczeń skórny (subacute cutaneous lupus erythematosus – SCLE);

• przewlekły toczeń skórny (chronic cutaneous lupuserythematosus – CCLE).

W piśmiennictwie spotkać można się również z postacią obrzękową tocznia skórnego (lupus erythematosus tumidus – LET), którą część badaczy uważa za osobną manifestację schorzenia, a część zalicza do grupy przewlekłych zmian skórnych (CCLE). Spośród wszystkich wymienionych postaci tocznia skórnego najczęściej obserwowana jest ta o charakterze ostrym. Szacuje się, że dotyczy ona ponad 70% przypadków.

Skórny toczeń rumieniowaty – objawy

W przebiegu tocznia skórnego rozwinąć się mogą rozmaite zmiany, które pojawiają się w różnych częściach ciała. Poza najczęstszą lokalizacją, jaką jest skóra twarzy, szyi i dekoltu, możliwy jest też toczeń na rękach, klatce piersiowej, plecach i w innych miejscach. Mimo wielu różnic w objawach skórnego tocznia rumieniowatego dla wszystkich dolegliwości typowe jest zaostrzenie pod wpływem działania promieniowania słonecznego.

Bez wątpienia jednym z bardziej charakterystycznych objawów tocznia skórnego jest zmiana rumieniowa w kształcie motyla (malar rash, butterfly rash), zlokalizowana w obrębie skóry nosa i policzków. Typowy jest dla niej brak zajęcia fałdów nosowo-wargowych.

W przebiegu tocznia skórnego rozwinąć się może rumień krążkowy (głównie w postaci przewlekłej choroby). Charakterystyczne są dla niego dobrze odgraniczone zmiany skórne rumieniowo-bliznowaciejące.

Inną możliwą patologią skórną jest obecność guzów zapalnych w tkance podskórnej, pozostawiających wgłębienia. Zmiany te są typowe dla postaci ostrej lub przewlekłej. Skóra ponad nimi może nie być zmieniona chorobowo lub jest objęta stanem zapalnym. Guzki lokalizują się w miejscach nagromadzenia tkanki podskórnej, takich jak: uda, piersi, pośladki, ramiona.

Inne charakterystyczne dla tocznia skórnego dolegliwości to:

• nadwrażliwość na światło słoneczne;

• niebolesne zazwyczaj owrzodzenia lub nadżerki w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, rzadziej nosa i okolic narządów płciowych (występują głównie w ostrej fazie choroby);

• objaw Raynauda – spowodowane odruchowym skurczem naczyń obwodowych nagle pojawiające się sinienie kończyn;

• inne zmiany naczyniowe, takie jak: teleangiektazje wałów paznokciowych, objaw blednięcia palców, pokrzywka naczyniowa, siność siatkowata, wybroczyny w zakresie płytek paznokciowych, przypominające wbitą drzazgę;

• rozsiane i plackowate łysienie (to drugie może być związane z bliznowaceniem i ma gorsze rokowanie w zakresie odrostu włosów). Włosy są cienkie, łamliwe, suche. Łysienie najbardziej nasilone jest z reguły w okolicy czołowej.

W przebiegu tocznia skórnego rozwinąć się mogą poza wyżej wymienionymi również inne zmiany. Podane dolegliwości występują jednak najczęściej.

Jak można leczyć toczeń skórny?

Aktualnie wyleczenie tocznia rumieniowatego nie jest możliwe. Sporadyczne są przypadki samoistnego ustąpienia dolegliwości. W leczeniu tocznia rumieniowatego skórnego najczęściej stosuje się terapię miejscową i fotoprotekcję, czyli środki ochrony przed promieniowaniem słonecznym. Fotoprotekcja obejmuje używanie kremów z filtrami o wysokich wskaźnikach protekcji (30–60) i odzieży ochronnej oraz unikanie opalania. Środki miejscowe to najczęściej kremy i maści zawierające 0,1% tacrolimusu lub sterydy o średniej mocy (np. mometazon, flutykazon). Jeśli postępowanie to nie przynosi zadowalających efektów, wprowadza się leczenie ogólne – preparaty przeciwmalaryczne i sterydy. W przypadku gdy i one nie przyniosą poprawy, stosowane są takie substancje, jak: metotreksat, azatiopryna, cyklosporyna, retinoidy, mykofenolan mofetylu czy talidomid. Ważnym elementem leczenia jest prowadzenie zdrowego stylu życia, co pozwoli na podniesienie ogólnej odporności organizmu. Wskazana jest również edukacja chorych odnośnie do redukcji czynników ryzyka, w tym m.in. stresu, wybranych leków, nikotyny, oraz popularyzowanie informacji o szkodliwości działania promieniowania słonecznego.

1. S. Jabłońska, S. Majewski, Toczeń rumieniowaty, [w:] S. Jabłońska, S. Majewski (red.), Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s. 260–280.
2. M. Skoczyńska, Skórne postacie tocznia rumieniowatego, „Kosmetologia Estetyczna” 2016, t. 5, nr 6, s. 637–640.
3. A. Woźniacka i wsp., Skórna postać tocznia rumieniowatego. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, „Przegląd Dermatologiczny” 2018, nr 105, s. 244–263.