Uzależnienie od narkotyków – jakie objawy mu towarzyszą i w jaki sposób się je leczy?

Co to jest uzależnienie od narkotyków?

Uzależnienie od narkotyków to bardzo szeroka grupa uzależnień wywołanych przez substancje o działaniu psychoaktywnym, które wpływają na pracę mózgu, zwłaszcza na funkcjonowanie układu nagrody. W zależności od przyjmowanego środka można wymienić m.in.:

• morfinizm – uzależnienie od zażywania morfiny,

• heroinizm – uzależnienie od zażywania heroiny,

• kokainizm – uzależnienie od zażywania kokainy,

• uzależnienie od wziewnych środków odurzających.

Uzależnienie od narkotyków charakteryzuje się nieodpartą potrzebą dostarczenia do organizmu środka narkotycznego. W konsekwencji dochodzi do powstania zmian w mózgu zaburzających zdolność do samokontroli, które mogą być stałe. Przyjęcie substancji uzależniającej powoduje doświadczenie silnej przyjemności, zaś przerwa w jej dostarczaniu wiąże się z ryzykiem nieprzyjemnych objawów zespołu abstynencyjnego. Na Welbi znajdziesz również informacje na temat innych rodzajów uzależnień. Zapoznaj się z poradnikami dotyczącymi uzależnienia od nikotyny, uzależnienia od kofeiny, uzależnienia od hazardu, tanoreksji czy zakupoholizmu.

Przyczyny uzależnienia od narkotyków

Badacze podkreślają, że problem uzależnienia od narkotyków jest bardzo złożony i dotyka różnych grup społecznych. Wymieniają wiele czynników podnoszących ryzyko rozwoju tego zaburzenia, do których należą m.in.:

• czynniki psychiczne, takie jak:

• inne uzależnienia,

• zaburzenia psychiczne, np. depresja czy schizofrenia, w których narkotyk bywa traktowany jako forma „samoleczenia”,

• brak pewności siebie, zaniżona samoocena,

• sposób na dodanie sobie odwagi i pewności siebie, 

• sposób na radzenie sobie ze stresem, silnymi emocjami, problemami,

• skłonność do zachowań impulsywnych i ryzykownych,

• niskie poczucie własnej wartości,

• otwartość na nowe doświadczenia, ciekawość, 

• niedojrzałość emocjonalna;

• czynniki społeczne, takie jak:

  • chęć zaimponowania znajomym i/lub przynależenia do grupy,

  • powielanie zachowań osób z najbliższego otoczenia,

  • zaburzone stosunki w rodzinie, np. nadopiekuńczość, zaniedbanie, wychowanie się w rodzinie dysfunkcyjnej,

  • podążanie za „modą”, 

  • chęć osiągnięcia lepszych wyników w pracy, szkole,

  • powszechna dostępność niektórych używek, 

• czynniki biologiczne, takie jak:

  • predyspozycje genetyczne – dziedziczenie podatności na uzależnienia,

  • reakcja organizmu na substancję psychoaktywną – układ nagrody w wyniku działania narkotyku ponosi liczbę neurotransmiterów odpowiedzialnych za doświadczanie przyjemności.

Jak rozwija się uzależnienie od narkotyków?

Ludzie uzależnieni od narkotyków przechodzą przez kolejne fazy narkomanii, do których należą:

• faza wstępna (zwana konsumpcją towarzyską) – poznanie stanu odurzenia, próby eksperymentowania z narkotykami, przyjmowanie ich przy okazji spotkań towarzyskich, imprez. W zachowaniu nie ma jeszcze zauważalnych zmian, a organizm ma małą tolerancję na przyjmowany środek;

• faza ostrzegawcza (początki uzależnienia) – poszukiwanie narkotyku, stwarzanie okazji do odurzenia. Rośnie tolerancja na dany środek i rozpoczyna się „podwójne życie” – pojawiają się kłamstwa, zaniedbywanie obowiązków, rezygnacja z zainteresowań. Narkotyk zaczyna być remedium na wszystkie dolegliwości;

• faza krytyczna (uzależnienie w pełni rozwinięte) – stan odurzenia jest najbardziej pożądaną rzeczą w życiu, brak kontroli nad zażywaniem narkotyku, pierwsze przedawkowania, utrata kontroli nad życiem, próby odstawienia, które kończą się zazwyczaj niepowodzeniem, zaniedbywanie obowiązków, konflikt z prawem, organizm jest coraz bardziej wycieńczony; 

• faza chroniczna – narkotyki stają się czymś tak potrzebnym do życia, jak woda i pokarm. Przyjmuje się je po to, by normalnie funkcjonować. Liczy się tylko narkotyk, a wszystko pozostałe jest nieważne. Następuje głęboka degradacja, organizm jest skrajnie wyczerpany. Ryzyko śmierci jest wysokie.

Jak rozpoznać uzależnienie od narkotyków?

Do objawów uzależnienia od narkotyków zalicza się:

• rozwój tolerancji – zażywanie coraz więcej narkotyku w celu osiągnięcia zbliżonego efektu; dotychczas stosowana dawka przestaje być wystarczająca; 

• zespół abstynencyjny – przykre objawy pojawiające się w momencie niedostarczenia organizmowi narkotyku, np. spadek apetytu, irytacja, rozdrażnienie, wymioty, wzmożona potliwość, osłabienie, skurcze mięśni, zaburzenia snu;

• nieudane próby kontrolowania przyjmowania narkotyku;

• ukierunkowanie działań na pozyskiwanie i używanie narkotyku, który staje się najważniejszy; 

• zażywanie substancji mimo wyraźnych szkód. 

W efekcie przyjęcia danego narkotyku u osoby uzależnionej można zaobserwować różne reakcje organizmu, przykładowo:

• depresanty opioidowe powodują m.in. euforię, uspokojenie, ospałość, złagodzenie bólu, zniesienie lęku, zwężenie źrenic, spowolnienie akcji oddechowej;

• stymulanty powodują m.in. pobudzenie psychomotoryczne, przyspieszenie tętna, zniesienie senności, euforię, wzrost ciśnienia krwi, zmniejszenie łaknienia, wzrost czujności, zwiększenie wytrzymałości, rozszerzenie źrenic;

• depresanty sedatywne powodują m.in. euforię, zniesienie lęku, zaburzenia mowy i motoryki, wzmocnienie zachowań socjalnych, trudności w ocenie sytuacji, senność; 

• psychodeliki powodują m.in. halucynacje, zmiany w percepcji czasu i przestrzeni, złudzenia, urojenia.

Skutki uzależnienia od narkotyków

Uzależnienie od narkotyków pociąga za sobą wiele negatywnych konsekwencji zarówno w sferze zdrowotnej, jak i społecznej. Można wymienić wśród nich m.in.:

• konflikty z prawem – posiadanie narkotyków, zachowania agresywne, przestępstwa w celu zdobycia środków na zakup narkotyków,

• ryzyko utraty pracy lub przerwania nauki,

• wykluczenie społeczne, 

• zaburzenia więzi rodzinnych, 

• problemy zdrowotne – osłabienie odporności, ryzyko chorób zakaźnych, uszkodzenia narządów wewnętrznych i zaburzeń psychicznych (np. depresji, zaburzeń lękowych), uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, śmiertelne zatrucia.

Jak leczyć uzależnienie od narkotyków?

Człowiek uzależniony od narkotyków wymaga pomocy bliskich i specjalistów. Nieocenione może się okazać wsparcie w ramach grup (np. anonimowych narkomanów). Leczenie nierzadko realizowane jest początkowo w warunkach szpitalnych, a następnie w ambulatoryjnych (np. oddziałach detoksykacyjnych, ośrodkach terapii uzależnień, specjalistycznych poradniach leczenia uzależnień). Opiera się przede wszystkim na detoksie organizmu i psychoterapii. Stosowane są przeważnie:

• terapia substytucyjna, 

• terapia poznawczo-behawioralna, 

• model Minnesota, 

• model społeczności terapeutycznych,

• leczenie farmakologiczne, jeśli konieczne jest łagodzenie objawów zespołu abstynencyjnego.

1. A. Dyl, J. Jarosławska, Narkomania – moda czy patologia społeczna?, „Zeszyty Naukowego Ruchu Studenckiego” 2012, nr  2, s. 97–108.
2. A. Nadzieja-Maziarz, Uzależnienie od narkotyków w perspektywie interdyscyplinarnej, „Społeczeństwo i Rodzina” 2013, t. 1, nr 34, s. 151–159.
3. B. Szukalski, Neurobiologiczne podstawy uzależnienia od narkotyków, „Farmacja Polska” 2009, t. 65, nr 9, s. 655–664.