Alergeny pokarmowe – co uczula i jak się to objawia?
Bartosz Kulczyński
28.10.2021
Aktualizacja: 06.10.2022
Alergie pokarmowe to stosunkowo częsty problem, który dotyka szczególnie małe dzieci. Gdy mowa o alergiach pokarmowych nierzadko wymienia się takie alergeny, jak: białka mleka, gluten, soja. Jednakże uczulać nas może o wiele więcej składników i produktów. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są najczęściej występujące alergeny pokarmowe u dzieci oraz w jaki sposób objawiają się reakcje alergiczne.
Alergia pokarmowa – co to jest?
Na początku warto wyjaśnić, czym jest alergia pokarmowa. Jest to pewna zdolność naszego organizmu do wywołania określonej reakcji na skutek zetknięcia się z obcym bodźcem – antygenem, który w przypadku alergii określany jest mianem alergenu. Jest to działanie obronne, aby uchronić nas przed potencjalnym zagrożeniem. Wynika ono z aktywności układu odpornościowego (immunologicznego). Niestety zdarza się, że niektóre antygeny (cząsteczki obce) obecne w żywności wywołują nadmiernie nasiloną reakcję immunologiczną. Wówczas nazywane są one alergenami i wtedy mówimy właśnie o alergii pokarmowej.
Według danych opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia, choroby alergiczne obejmują blisko 30–40% osób na świecie. Szacuje się, że alergie pokarmowe dotykają mniej więcej 1–2% osób dorosłych i 6–8% niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia.
Najczęstsze alergeny pokarmowe
Alergenów pokarmowych, które znajdują się w naszej codziennej diecie, może być naprawdę bardzo dużo. Uczulać może prawie wszystko. Zwykle są to: zboża, warzywa, owoce, mięso, produkty mleczne, orzechy, zioła i przyprawy.
Najczęstsze alergeny pokarmowe u dzieci i osób dorosłych, które mogą być obecne w produktach spożywczych, zostały uwzględnione na liście przygotowanej przez Parlament Europejski. Zgodnie z nią każdy producent żywności ma obowiązek wyszczególnić na etykiecie produktu możliwą obecność tych alergenów. Zwykle są one wyróżnione większą czcionką. Najczęstsze alergeny pokarmowe u dorosłych i dzieci, a mówiąc bardziej precyzyjnie – substancje zawierające te alergeny – obejmują takie produkty, jak:
zboża zawierające gluten (tj. pszenica, żyto, jęczmień, owies, orkisz, kamut lub ich szczepy hybrydowe) i produkty pochodne,
skorupiaki i produkty pochodne,
jajka i produkty pochodne,
ryby i produkty pochodne,
orzeszki ziemne (arachidowe) i produkty pochodne,
soja i produkty pochodne,
mleko i produkty pochodne,
orzechy, w tym migdały (Amygdalus communi_s L.), orzechy laskowe (_Corylus avellana), orzechy włoskie (Juglans regia), nerkowce (Anacardium occidentale), orzechy pekan (Carya illinoiesis/Wangenh/K.Koch), orzechy brazylijskie (Bertholletia exelsa), pistacje (Pistacia vera), orzechy makadamia lub orzechy Queensland (Macadamia ternifolia) i produkty pochodne,
seler zwyczajny i produkty pochodne,
gorczyca i produkty pochodne,
sezam i produkty pochodne,
dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniach powyżej 10 mg/kg lub 10 mg/l w przeliczeniu na SO2,
łubin i produkty pochodne,
mięczaki i produkty pochodne.
W jakich produktach znajdują się alergeny pokarmowe?
Warto mieć na uwadze fakt, że każdy ze składników, który zawiera alergen pokarmowy, może występować w wielu różnych produktach spożywczych, czego moglibyśmy się nawet nie spodziewać. Bardzo dobrym tego przykładem jest gluten. Jest to składnik, który jest szeroko stosowany w przemyśle spożywczym ze względu na swoje cenne właściwości technologiczne. Nadaje on produktom odpowiednią sprężystość i elastyczność, w ten sposób poprawia ich strukturę i konsystencję. Stąd gluten (będący cząsteczką pochodzenia roślinnego) nie występuje wyłącznie w produktach zbożowych, ale może znajdować się w wielu innych wyrobach. Gluten jest bardzo często dodawany np. do konserw mięsnych, gotowych zup i sosów, produktów cukierniczych, przetworów mlecznych, deserów.
Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku soi i białek mleka. Alergeny w postaci soi mogą występować pod postacią mąki sojowej, grysu sojowego, koncentratów sojowych, izolatów sojowych. Bardzo często są one stosowane np. jako zamiennik mięsa, dlatego też można je znaleźć w wielu produktach wegańskich. Dodatkowo półprodukty sojowe charakteryzują się pożądanymi właściwościami technologicznymi. Przykładowo, dobrze absorbują one wodę i tłuszcz, a także wykazują działanie żelujące. Wobec tego są wykorzystywane jako stabilizatory, emulgatory oraz jako substancje wiążące i zagęszczające. W efekcie alergeny w postaci soi można znaleźć w: majonezach, odżywkach dla sportowców, preparatach mlekozastępczych, kiełbasach, pasztetach, burgerach, wyrobach cukierniczych i w produktach bezglutenowych.
Z kolei białka mleka mogą występować w różnych produktach spożywczych, nie tylko w mleku i jego przetworach (np. w śmietanie, jogurtach). Zazwyczaj składniki te są wykorzystywane również do produkcji: mięsa i wędlin, deserów (w tym lodów, budyniów, kremów), słodyczy (np. czekolad, cukierków), sosów, batonów zbożowych, ciast w proszku. Białka mleka mogą znajdować się na etykietach produktów pod nazwami: kazeina, serwatka, laktoglobulina.
Poza wspomnianymi składnikami w populacji ogólnej stwierdza się też uczulenie na truskawki i wiele innych owoców (w tym np. cytrusów, brzoskwini, kiwi).
W mowie potocznej używa się określenia „uczulenie na czekoladę”. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że czekolada sama w sobie nie uczula, a jeden ze składników w niej zawarty. Mogą to być m.in. kakao, orzechy, suszone owoce, mleko. Bardzo często zdarza się, że wystarczy wyeliminować tylko kilka rodzajów czekolad, a pozostałe można spożywać bez obaw o swoje zdrowie.
Z alergiami pokarmowymi bardzo często kojarzy się nam alergia na gluten. Jednakże należy zaznaczyć, że nie jest to zbyt często występujący problem. Nie można utożsamiać alergii na produkty zbożowe tylko z glutenem, gdyż w zbożach znajduje się o wiele więcej różnych alergenów.
Najczęstsze alergeny pokarmowe u niemowląt
Dane literaturowe pokazują, że alergia pokarmowa u niemowlaka jest zwykle wywołana przez mleko krowie, białka jaja kurzego, a także owoce cytrusowe (np. pomarańcze, grejpfruty, cytryny). Podejrzewa się, że uczulenie u niemowląt może wystąpić w wyniku karmienia piersią (gdy do mleka kobiecego przedostają się substancje alergenne). Co więcej, może dojść do niego nawet w okresie płodowym.
Objawy alergii pokarmowej
Alergeny pokarmowe mogą wywoływać szerokie spektrum objawów, zarówno skórnych, jak i ze strony układu pokarmowego oraz układu oddechowego.
Do najczęstszych zmian skórnych spowodowanych nadreaktywnością naszego układu odpornościowego na alergen możemy zaliczyć: wysypki skórne, rumień, suchość i szorstkość skóry, obrzęk, świąd skóry, pokrzywkę.
Kontakt z alergenem przez osoby uczulone bardzo często wiąże się z wystąpieniem dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Objawiają się one m.in.: bólem brzucha, wzdęciami, biegunkami, nudnościami i wymiotami. Mechanizmy związane z wyzwolonymi reakcjami alergicznymi mogą doprowadzić też do rozwoju o wiele poważniejszych konsekwencji zdrowotnych, w tym do zapalenia jelita cienkiego i jelita grubego oraz do alergicznego eozynofilowego zapalenia przełyku, żołądka i jelit. U niemowląt dodatkowymi objawami spowodowanymi reakcją alergiczną są ulewania, zaparcia i kolka jelitowa. Ponadto może u nich pojawić się krew w stolcu.
Dodatkowo, jak wspomniano, na skutek nadmiernie nasilonej reakcji układu immunologicznego mogą pojawić się symptomy ze strony układu oddechowego. Wśród najczęstszych objawów należy wymienić: kaszel, skurcz oskrzeli, nieżyt nosa, nieżyt spojówek, chrypkę, świszczący oddech, duszności.
W wyniku wystąpienia tzw. reakcji krzyżowej może pojawić się również zespół alergii jamy ustnej (ang. Oral Allergy Syndrome, OAS). Osoby, u których się on rozwinie, zmagają się zwykle z dolegliwościami takimi, jak: zaczerwienienie warg, języka, przełyku, gardła, obrzęk, swędzenie, pieczenie warg i języka, obrzęk krtani, uczucie ucisku w gardle.
Wszystkie wspomniane powyżej objawy mogą wystąpić w czasie ok. 1–2 godzin od momentu spożycia produktu, na który jesteśmy uczuleni. Jednakże zdarza się, że symptomy te pojawią się nawet ok. 72 godziny po zetknięciu się z alergenem.
Alergeny pokarmowe – jak sprawdzić?
W celu sprawdzenia i potwierdzenia, czy mamy alergię pokarmową na konkretny produkt, należy wykonać testy alergiczne. Aktualnie dostępnych jest wiele rodzajów badań, które mogą być pomocne we wskazaniu alergii. Do najczęściej wykonywany badań zaliczamy:
Testy skórne – w trakcie badania nanosi się wybrane alergeny na skórę i nakłuwa to miejsce, a następnie obserwuje się reakcję organizmu w postaci powstającego bąbla na skórze.
Badania krwi – pozwalają na ilościowe oznaczenie przeciwciał klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnym antygenom (alergenom).
Prowokacje alergenowe – polegają na odstawieniu produktu, który podejrzewany jest o działanie uczulające. Następnie włącza się go ponownie do jadłospisu i sprawdza wystąpienie możliwych objawów alergicznych.
- Seth D. i in., Food allergy: a review, „Pediatric Annals” 2020, nr 49, s. 50–58.
- Valenta R. i in., Food allergies: the basics, „Gastroenterology” 2015, nr 148, s. 1120–1131.
- Patel B. i in., Food allergy: common causes, diagnosis, and treatment, „Mayo Clinic Proceedings” 2015, nr 90, s. 1411–1419.
Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych w Welbi należy skonsultować ich treść z lekarzem. Welbi dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów był najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.
Szybka pomoc dermatologa nawet w ciągu godziny
