Alfa-amylaza – co to jest? Co może oznaczać jej podwyższony poziom?

Alfa-amylaza – co to jest?

Amylaza jest enzymem wydzielanym przez trzustkę i gruczoły ślinowe, w mniejszym stopniu przez inne tkanki, który odpowiada za trawienie węglowodanów. Uważa się, iż amylaza jest jednym z pierwszych poznanych szczegółowo przez naukowców enzymów – została odkryta w moczu już w 1908 roku. Wyróżnia się trzy główne klasy amylazy – alfa, beta i gamma, z których tylko alfa-amylaza występuje w organizmie człowieka. W praktyce oznaczenie poziomu amylazy wykonuje się zwykle jednocześnie z pomiarem stężenia lipazy, na ogół przy podejrzeniu ostrego zapalenia trzustki.

Alfa-amylaza – jak działa?

Amylaza odpowiada za hydrolizę wiązań glikozydowych, przekształcając złożone węglowodany w cukry proste. Wyróżnia się kilka izoform alfa-amylazy, ale największe znaczenie w praktyce klinicznej mają dwie z nich – P-amylaza, produkowana głównie w trzustce, i S-amylaza, wydzielana przede wszystkim w gruczołach ślinowych. S-amylaza jest również wydzielana w jajnikach, jajowodach, płucach, przewodzie pokarmowym i niektórych nowotworach. Za usuwanie amylazy z organizmu człowieka odpowiadają nerki.

Alfa-amylazy w surowicy – badanie, norma

Pacjenci często zastanawiają się, co to jest alfa-amylaza w surowicy krwi i jak przygotować się do jej badania. Zaleca się, aby oznaczenie wykonywać na czczo, w godzinach porannych, a przed badaniem wstrzymać się od spożywania alkoholu. Badanie jest wykonywane najczęściej w próbce krwi pobranej z żyły łokciowej pacjenta.

Wartości referencyjne stężenia amylazy we krwi mogą różnić się w zależności od laboratorium, w którym jest wykonywane badane, ale najczęściej poziom normy wynosi 30–110 U/L [1]. U niektórych osób podwyższony poziom amylazy we krwi nie towarzyszy innym objawom – u tych pacjentów istnieje prawdopodobieństwo występowania tzw. makroamylazemii, która nie wymaga leczenia. Makroamylazemia może być związana z zaburzeniami odporności, m.in. u chorych z celiakią, zakażeniem HIV czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Interpretacji wyników, podobnie jak w przypadku innych badań, np. badania EEG, powinien dokonywać doświadczony specjalista, znający całokształt obrazu klinicznego pacjenta.

Podwyższony poziom alfa-amylazy – przyczyny

Co może być przyczyną podwyższonego stężenia amylazy (hiperamylazemii) we krwi? Na wzrost alfa-amylazy we krwi ma wpływ wiele czynników, z których najczęstsze to:

• ostre zapalenie trzustki – zwykle przebiegające z bólem w nadbrzuszu i co najmniej z 3-krotnym wzrostem amylazy we krwi; przy podejrzeniu żółciopochodnego zapalenia trzustki konieczne może być wykonanie endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW); w przypadku ostrego zapalenia trzustki konieczne są również inne badania, m.in. poziomu aktywności lipazy, stężenia fibrynogenu i dehydrogenazy mleczanowej (LDH),

• przewlekłe zapalenie, torbiel, uraz trzustki,

• uraz gruczołów ślinowych,

• niewydolność nerek, wątroby,

• makroamylazemia,

• torbiele jajników, ciąża ektopowa (pozamaciczna),

• choroby jelit,

• nowotwory złośliwe (jajników, trzustki, płuc, nadnerczy, piersi, grasicy).

Diagnostyka hiperamylazemii często wymaga wykonania wielu badań dodatkowych, także inwazyjnych, celem wykrycia przyczyny jej występowania. Decyzja co do wyboru właściwego postępowania często musi być uzgodniona z kilkoma specjalistami – gastroenterologiem, laryngologiem, onkologiem, ginekologiem.

Hiperamylazemia – jakie inne badania wykonać?

Wymienienie wszystkich badań, które powinny być wykonane w diagnostyce podwyższonego poziomu amylazy we krwi, przekracza ramy tego artykułu. W zależności od prezentowanych objawów wstępna diagnostyka obejmuje m.in. badania krwi – morfologię, oznaczenie aktywności lipazy i enzymów wątrobowych (ALT, AST, ALP, GGTP), poziomu bilirubiny, kreatyniny, CEA (markera nowotworowego) – badania obrazowe (USG jamy brzusznej, narządu rodnego, ślinianek). W przypadku ostrego zapalenia trzustki o nieznanej etiologii może być konieczne wykonanie ECPW.

Metody leczenia hiperamylazemii

Terapia hiperamylazemii zależy od przyczyny jej powstania i polega na leczeniu choroby odpowiadającej za jej wystąpienie. W przypadku ostrego zapalenia trzustki postępowanie polega przede wszystkim na odpowiednim nawodnieniu chorego, podawaniu środków przeciwbólowych i właściwym odżywianiu pacjenta. Inne schorzenia należy leczyć zgodnie z aktualnymi wytycznymi leczenia onkologicznego (w przypadku zmian o charakterze nowotworowym) lub innymi (m.in. laryngologicznymi czy ginekologicznymi), w zależności od etiologii hiperamylazemii.

1. Lam R., Muniraj T., Hyperamylasemia, “StatPearls”, 2021, dostęp online: grudzień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559273/. 
2. Akinfemiwa O., Muniraj T., Amylase, “StatPearls”, 2022, dostęp online: grudzień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557738/.