Choroba afektywna dwubiegunowa – jak ją rozpoznać i w jaki sposób ją leczyć?

Choroba afektywna dwubiegunowa – co to jest?

Zaburzenie dwubiegunowe (ChAD) obok depresji stanowi jedno z najczęstszych i najpoważniejszych zaburzeń afektywnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroba dwubiegunowa znajduje się na siódmym miejscu w klasyfikacji chorób o najsilniejszym negatywnym wpływie na życie pacjentów.

Co ciekawe, wiele osób, które nigdy nie miały do czynienia z tym schorzeniem, ma zupełnie mylne wyobrażenie o jego objawach. Niektórzy sądzą, że pacjenci z ChAD są po prostu chwiejni emocjonalnie i przeżywają wiele skrajnych uczuć w krótkim czasie (np. w ciągu jednego dnia). W rzeczywistości jednak przebieg tej choroby wygląda zupełnie inaczej.

Podobnie jak w dużej depresji, w ChAD również występują trwające kilka dni, tygodni lub miesięcy epizody depresyjne. Różnica między tymi dwoma zaburzeniami jest taka, że w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej przeplatają się one z epizodami manii, czyli stanami dużej ekspansywności i pobudzenia psychoruchowego.

Na zaburzenie dwubiegunowe choruje ok. 1–6% ludności. Choć depresja częściej dotyka kobiety, w przypadku ChAD nie ma takiej różnicy – choroba ta atakuje przedstawicieli obu płci w jednakowym stopniu. Jej początek zwykle cechuje się nagłością i trudno go przewidzieć. Najczęściej dzieje się to w wieku ok. 20–30 lat. Na ogół pierwszy pojawia się epizod manii, rzadziej jest to depresja. Oba rodzaje epizodów mają charakter powracający i trwają od kilku dni do kilku miesięcy. Co ciekawe, w ciągu pierwszej dekady częstotliwość oraz intensywność tych faz stopniowo słabnie, jakby choroba powoli się wypalała. Po dwudziestu latach od pierwszych objawów pojawia się już niewiele epizodów.

Epizody depresyjne w ChAD

Epizody depresyjne wyglądają w bardzo zbliżony sposób do tych, które pojawiają się w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej (depresji). Wśród charakterystycznych dla nich objawów można wymienić m.in.: obniżony nastrój, smutek, utratę zainteresowań, niemożność przeżywania radości i przyjemności, bezsenność, zahamowanie psychoruchowe i poczucie beznadziei. Wszystkie te dolegliwości w znaczący sposób upośledzają życie chorego i uniemożliwiają mu funkcjonowanie na dotychczasowych zasadach.

Epizody maniakalne w ChAD

Można byłoby pomyśleć, że mania jest bardzo przyjemnym i pozytywnym stanem. Przyczyną takiego wrażenia jest fakt, iż na pierwszy rzut oka mania wydaje się przeciwieństwem depresji. I rzeczywiście, jednym z jej objawów może być euforyczny nastrój, jednak w połączeniu z silną nadpobudliwością i niepokojem może spowodować prawdziwe spustoszenie w życiu chorego.

Epizod maniakalny można zdefiniować jako okres wykraczającego poza normę, narastającego podwyższenia nastroju oraz drażliwości, który trwa co najmniej tydzień. Do charakterystycznych symptomów manii należą: wzrost samooceny i poczucia wielkości, zmniejszona potrzeba snu (chory może czuć się wyspany np. po trzech godzinach), zwiększona rozmowność, gonitwa myśli, problemy z koncentracją i łatwość rozproszenia przez zewnętrzne bodźce, wzrost celowej aktywności oraz nadmierne zaangażowanie w czynności, które mogą przynieść negatywne skutki.

Osoby znajdujące się w stanie manii zaniedbują swoje zdrowie i ważne cele. Często angażują się w zachowania ryzykowne, wydają ogromne sumy pieniędzy, rozdają swoje rzeczy i pochopnie podejmują ważne decyzje (takie jak wzięcie kredytu czy kupno nieruchomości). Może im się zdarzyć spędzenie kilku dni bez snu. Mają poczucie wielkości i omnipotencji, w związku z czym często angażują się w przedsięwzięcia, na których kompletnie się nie znają. Ich decyzje bywają katastrofalne w skutkach: zdarza im się niszczyć związki, czyścić konto z pieniędzy, dokonywać niewłaściwych wyborów związanych z pracą, które mogą doprowadzić do zwolnienia, a nawet narażać na niebezpieczeństwo siebie i swoich bliskich.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny

Przyczyna choroby afektywnej dwubiegunowej nie jest do końca znana. Naukowcy skłaniają się ku teorii, że podobnie jak depresja, jest to schorzenie o złożonej etiologii. Najbardziej akcentowanym czynnikiem ryzyka są uwarunkowania genetyczne. ChAD częściej zdarza się w rodzinach, w których już wcześniej występowały depresja lub mania. Ryzyko zapadnięcia na to zaburzenie w przypadku krewnych osób chorych na ChAD jest pięciokrotnie wyższe niż dla ogółu populacji.

Niektórzy teoretycy twierdzą, że epizody manii stanowią naturalną obronę organizmu przed depresją. Nadmierne dążenie do przyjemności oraz bardzo duży entuzjazm miałyby być próbą powrotu do równowagi. Natomiast przechodzenie od nadmiernej wrażliwości w depresji do uniewrażliwienia w przebiegu manii według tej teorii byłoby wynikiem procesu odhamowania – hamowania.

Choroba afektywna dwubiegunowa – jak pomóc?

Choroba afektywna dwubiegunowa jest poważnym problemem zdrowotnym, który wymaga profesjonalnej interwencji medycznej. Nie ma sensu próbować radzić sobie z nią na własną rękę, gdyż może to być niebezpieczne zarówno dla chorego, jak i dla jego otoczenia. Podczas epizodów depresji i manii priorytetem jest złagodzenie objawów. W tym celu stosuje się odpowiednio dobrane leki, np. neuroleptyki lub środki stabilizujące nastrój. Dobry lekarz powinien dobrać stosowane substancje w taki sposób, by zapobiegały nawrotom, nie upośledzały funkcji poznawczych i umożliwiały chorym normalne funkcjonowanie. Podczas okresów remisji główną rolę grają psychoterapia i psychoedukacja. Ich celem jest nauczenie pacjenta rozpoznawania pierwszych sygnałów nawrotu, rozwijanie jego zainteresowań, zwiększanie samooceny i poczucia własnej wartości. Psychoedukacja jest wskazana także dla bliskich osób cierpiących na ChAD, którzy dzięki zdobytej w ten sposób wiedzy są w stanie lepiej zrozumieć ich zachowanie oraz prawidłowo na nie reagować.