Choroby reumatyczne – rodzaje, objawy, leczenie

Choroby reumatyczne

To grupa schorzeń, potocznie określanych jako „reumatyzm”, o charakterze przewlekłym, charakteryzujących się tym, że atakują przede wszystkim tkankę łączną układu ruchu. Mają tendencję do postępowania i wywoływania trwałych, często nieodwracalnych, uszkodzeń w obrębie zajętego aparatu ruchu, dlatego wymagają możliwie wczesnej diagnozy i podjęcia leczenia, którego celem będzie np. odbudowa chrząstki stawowej. Ponadto choroby reumatyczne wywołują zespół nieprzyjemnych dolegliwości miejscowych, a często także ogólnych. Nieleczone, stają się nawet przyczyną niepełnosprawności motorycznej oraz zgonów (jeśli dotyczą narządów wewnętrznych).

W zależności od źródła problemu nie tylko objawy reumatyczne są różne, ale także przebieg chorób. Zdarza się, że niektóre z nich manifestują się szerokim i bardzo dynamicznym spektrum dolegliwości o gwałtownym postępie, inne zaś pozostają w ukryciu i rozwijają się powoli. Powszechnie przyjęło się, że jeśli odczuwasz strzelanie w kolanie, sztywność poranną lub często zauważasz obrzęki kostek palców w towarzystwie bólu, to może dolegać Ci reumatyzm. Jest to jednak określenie używane tylko w mowie potocznej, a w dodatku bardzo niedokładne, bo najczęściej kojarzone z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) lub z artretyzmem. „Reumatyzm” natomiast to tak naprawdę termin obejmujący ponad 100 różnych chorób, dlatego nie powinno się go używać do przybliżenia jednej konkretnej jednostki. Ze względu na tak wiele możliwości w nomenklaturze medycznej odchodzi się od tego określenia i używa się pełnych, specjalistycznych nazw jednostek chorobowych.

Typowe i nietypowe choroby reumatyczne

Najbardziej ogólny podział obejmujący rodzaje chorób reumatycznych uwzględnia ich występowanie na tle zapalnym, niezapalnym i wtórnym, czyli stanowiącym powikłanie istniejących lub już przebytych problemów zdrowotnych. Najczęściej jednak stosowana jest klasyfikacja stworzona w 1983 r. przez American Rheumatism Association (ARA). Obejmuje ona 10 głównych grup, które dodatkowo dzielą się na mniejsze podgrupy. Wiele z nich to tzw. rzadkie choroby reumatyczne, które przebiegiem wskazują na zupełnie innego rodzaju kłopoty. Choroby reumatyczne mają złożoną i często nie do końca poznaną etiologię. Każda charakteryzuje się innym mechanizm powstawania oraz rokowaniem. Poniżej omawiany najpowszechniejsze.

1. Układowe choroby tkanki łącznej, do których należą m.in.: reumatoidalne zapalenie stawów, charakteryzujące się guzkami reumatycznymi na palcach, toczeń rumieniowaty i układowy, twardzina, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenia mięśniowe i skórno-mięśniowe, zespół Sjögrena, rumień guzowaty, ale też wiele innych, w tym nietypowych, chorób reumatycznych, obejmujących na przykład martwicze zapalenie naczyń.

2. Zapalenia stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa (tzw. spondyloartropatie), w tym: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS), zespół Reitera, zapalenie stawów towarzyszące przewlekłym zapalnym chorobom jelit.

3. Choroba zwyrodnieniowa stawów pierwotna i wtórna.

4. Choroby kości i chrząstek, m.in.: osteoporoza, dysplazja kości i stawów, zmiany powodujące zwapnienie kości.

5. Choroby stawów towarzyszące chorobom metabolicznym i dokrewnym, w tym elastopatie (zespoły nadmiernej wiotkości).

6. Zapalenia stawów, pochewek ścięgien i kaletek, towarzyszące zakażeniom.

7. Nowotwory, np. chłoniaki, białaczki, mięsak maziówkowy.

8. Zaburzenia nerwowo-naczyniowe, w tym zespół cieśni nadgarstka i staw Charcota.

9. Zmiany pozastawowe, takie: jak torbiele, zapalenie powięzi i zmiany w krążkach międzykręgowych.

10. Inne choroby i zaburzenia (m.in. urazy, polekowe zespoły reumatyczne, zespół Sweeta), którym towarzyszą objawy ze strony stawów.

Co powoduje objawy reumatyzmu?

Choroby reumatyczne mają złożony mechanizm powstawania, a niektóre z nich wręcz nieznany. Ze względu na skalę podziału przyczyny ogólnie różnią się w zależności od charakteru reumatyzmu. Układowe choroby tkanki łącznej mają inne podłoże niż te związane z nowotworem czy zaburzeniami naczyniowo-nerwowymi.

Mimo trudności w ustaleniu przyczyn choroby reumatycznej warto zauważyć, że do ich wystąpienia może przyczyniać się wiele czynników endo- i egzogennych, czyli wewnętrznych i zewnętrznych. Wśród nich wymienia się przede wszystkim nieprawidłową reakcję autoimmunologiczną organizmu, ale i ostre infekcje wirusowe lub bakteryjne oraz zaburzenia endokrynologiczne, destrukcyjnie wpływające na tkankę łączną. Poza tym odpowiedzialne są zmiany nowotworowe, a także niekorzystne warunki środowiskowe, w tym niedobór witamin i minerałów związany z wyniszczającą dietą, długotrwała ekspozycja organizmu na wilgoć i zimne otoczenie, nieleczone lub nieprawidłowo leczone choroby w wieku dziecięcym, dotyczące m.in. wad postawy. W grupie obciążonej ryzykiem reumatyzmu są osoby, których członkowie rodziny najbliższej linii byli lub są obciążeni chorobami reumatycznymi. Dlatego, jeśli została rozpoznana u Ciebie choroba reumatyczna, a Twoje dziecko skarży się na powracający ból kręgosłupa, bioder czy osłabienie mięśni, a nie doznało wcześniej urazu i ogólnie do tej pory cieszyło się zdrowiem, nie zwlekaj z konsultacją u lekarza. Choroby reumatyczne u dzieci są równie często spotykane co u dorosłych. Twoja szybka interwencja może poprawić rokowanie w zakresie spowolnienia postępu uszkodzeń w organizmie malucha oraz przyczynić się do utrzymania jego sprawności motorycznej lub wypracowania kompensacyjnych umiejętności. 

Objawy reumatyzmu

Mimo różnic w etiologii każda choroba reumatyczna prowadzi do degeneracyjnych zmian w obrębie zajmowanego obszaru ciała, wywołując różnego stopnia dysfunkcje w jego funkcjonowaniu, co w efekcie możesz interpretować jako nieprzyjemne dolegliwości utrudniające codzienną aktywność. Najbardziej jednak charakterystycznie manifestuje się reumatyzm chrząstek i kości kończyn górnych. W jego przebiegu możesz doświadczyć m.in. sztywności porannej (odbieranej nierzadko nawet jako niedowład ręki, ustępujący po rozruszaniu), deformacji palców i bólu spoczynkowego, ale i zaczerwienienia i ocieplenia skóry dłoni. Osobom chorującym na reumatyzm często dokuczają słaby apetyt, zmęczenie i stany podgorączkowe. Kłopoty motoryczne są też typowe dla ZZSK. Powoduje ono narastającą sztywność grzbietu wzdłuż kręgosłupa od szyi aż po stawy biodrowo-krzyżowe, co oznacza, że chcąc się obejrzeć za siebie lub w bok, musisz wykonać ruch całym ciałem. Choroba bywa też przyczyną bólu porannego lędźwi, który ustępuje podczas aktywności.

Jak objawiają się nietypowe choroby reumatyczne?

Objawy rzadkich rodzajów reumatyzmu również są dokuczliwe. Przykładowo w wyniku reaktywnego zapalenia, które powstało po wcześniej przebytej infekcji, np. układu pokarmowego, dodatkowo może pojawić się pojedynczy lub wielostawowy i asymetryczny obrzęk nogi u osoby starszej, utrudniający m.in. poruszanie się. Najczęściej obejmuje on kolana i stawy skokowe. Zespół Sjögrena natomiast to autonomiczna choroba reumatyczna z grupy kolagenoz, do której obrazu należy przede wszystkim suchość rogówki, spojówki oraz błony śluzowej jamy ustnej, powstała w wyniku upośledzenia wydzielania łez i uszkodzenia ślinianek, co wywołuje uczucie pieczenia i piasku pod powiekami czy trudności z żuciem i odbieraniem smaku. Czasem ta choroba atakuje narządy wewnętrzne, w tym płuca i układ ruchu. W jej przebiegu zdarzają się też objawy neurologiczne. Nietypowym rodzajem reumatyzmu jest tzw. staw Charcota, którego istotą jest upośledzenie przewodnictwa nerwowego i wywołanie różnego rodzaju zaburzeń czucia, w tym drętwienia opuszek palców. 

Reumatyzm – leczenie

Choć objawy stanowią cenną wskazówkę w procesie diagnozy, często niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań. Zastanawiasz się zatem, jak można rozpoznać reumatyzm? Przede wszystkim zalecane są testy laboratoryjne z krwi, m.in. takie jak morfologia, OB, oznaczenie stężenia białka ostrej fazy CRP oraz badania immunologiczne. Pomocne bywa też obrazowanie RTG, TK i RM, a nawet badanie histopatologiczne. W leczeniu istotną rolę odgrywa farmakoterapia, której celem jest spowolnienie postępu uszkodzeń tkanki łącznej. Oprócz tabletek doustnych szczególnie ważna okazuje się maść na bolące kolana. Niemałe znaczenie ma również rehabilitacja ruchowa, skupiona na zajętych stawach i najbliższych okolicach ciała. Rodzaj ćwiczeń dobierany jest do potrzeb chorego. Uzupełnienie toku leczenia stanowią najczęściej różnorodne zabiegi fizjoterapeutyczne, w tym: masaże, terapia manualna, ultradźwięki, magnetoterapia, laser czy terapia zimnem.

Pamiętaj, że każda choroba reumatyczna wywołuje zmiany w zakresie zapotrzebowania żywieniowego organizmu, szczególnie w okresach zaostrzeń objawów. I choć leki oraz inne metody sprzyjają poprawie zdrowia, to organizm staje się bardziej wrażliwy na brak składników odżywczych. Odpowiednia dieta nie wyleczy Cię z problemów, ale może korzystnie wpłynąć na odczuwanie przykrych dolegliwości i zmniejszyć ryzyko powikłań, jakie niesie martwica kości czy uszkodzenia tkanki łącznej. W tym celu postaw np. na kuchnię śródziemnomorską, bogatą w oliwę, oleje roślinne, warzywa, owoce, przyprawy, ryby i chude mięso. Możesz też pozostać przy swoim stylu odżywiania, ale zmodyfikuj nieco dotychczasowy jadłospis, wzbogacając go np. o produkty bogate w kolagen i koenzym Q10, antyoksydanty, witaminy i minerały oraz wodę.