FT4 – kiedy warto wykonać badanie tego hormonu tarczycy?

Tarczyca i jej hormony w organizmie

Utrzymanie homeostazy, czyli równowagi w organizmie jest możliwe dzięki kontroli wielu układów, w tym nerwowego, immunologicznego i dokrewnego (hormonalnego). Jednym z narządów odpowiedzialnych za utrzymanie optymalnych warunków jest tarczyca – niewielki gruczoł położony w przedniej części szyi. W komórkach tarczycy wytwarzane są trzy bardzo ważne dla Twojego zdrowia hormony: tyroksyna (T4), trójjodotyronina (T3) i kalcytonina.

Tyroksyna i trójjodotyronina

Tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) są wytwarzane w komórkach pęcherzykowych tarczycy. Ich wydzielanie w warunkach prawidłowych jest ściśle kontrolowane przez przysadkę i podwzgórze:

• wydzielany w przednim płacie przysadki mózgowej hormon tyreotropowy (tyreotropina, TSH) pobudza tarczycę do wydzielania hormonów w przypadku zmniejszenia ich stężenia we krwi. Gdy poziom T4 i T3 jest zbyt wysoki, dochodzi do zmniejszonego uwalniania TSH z przysadki, a przez to do obniżenia stężenia hormonów tarczycy we krwi;

• w odpowiedzi na niskie stężenie hormonów tarczycy we krwi w podwzgórzu jest wydzielany hormon uwalniający tyreotropinę (tyreoliberyna, TRH). W konsekwencji dochodzi do zwiększonego uwalniania TSH z przysadki mózgowej.

Większość tyroksyny i trójjodotyroniny krąży we krwi w postaci związanej z białkami. Są one wówczas nieaktywne biologicznie. Pozostała część, określana mianem wolnych frakcji, jest aktywna i oddziałuje na komórki Twojego organizmu. Badanie poziomu wolnej tyroksyny (FT4) i wolnej trójjodotyroniny (FT3) jest na co dzień wykorzystywane w medycynie do oceny funkcjonowania gruczołu tarczowego. Zwykle jest ono wykonywane jednocześnie z oceną stężenia TSH oraz przeciwciał przeciwtarczycowych, m.in. przeciwciał przeciwko receptorom TSH.

Kalcytonina

Kalcytonina jest wydzielana w komórkach okołopęcherzykowych gruczołu tarczowego. Jej głównym zadaniem jest regulacja gospodarki wapniowo–fosforanowej. Gdy poziom wapnia we krwi zwiększa się, wzrasta wydzielanie kalcytoniny z komórek tarczycy. W efekcie dochodzi do wzmożonego usuwania jonów wapnia z moczem i zmniejszenia wchłaniania tego pierwiastka z przewodu pokarmowego.

Dlaczego hormony tarczycy są tak ważne dla organizmu?

Tyroksyna i trójjodotyronina oddziałują na każdy układ organizmu. Regulują przebieg procesów metabolicznych, pracę serca, przewodu pokarmowego, układu nerwowego i wielu innych. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że hormony tarczycy przyspieszają metabolizm. Efektem ich działania są również przyspieszenie akcji serca i jego kurczliwości oraz wzmożenie przepływu krwi przez płuca, a w konsekwencji zwiększenie natlenienia organizmu. Prawidłowy poziom hormonów tarczycy jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu nerwowego oraz wzrostu w życiu płodowym i wczesnym dzieciństwie.

Jak przygotować się do badania FT4?

Aby uzyskać wiarygodny wynik badania FT4, należy się do niego odpowiednio przygotować. Przed pobraniem krwi trzeba pozostać na czczo – ostatni posiłek najlepiej spożyć 12 godzin przed zgłoszeniem się do laboratorium. Krew powinna być ponadto pobrana rano, najlepiej między godziną 7 a 9. Jeśli przyjmujesz leki, zapytaj lekarza, czy konieczne jest wstrzymanie się z ich przyjęciem rano w dniu badania.

Przebieg badania i normy FT4

Badanie poziomu FT4 jest wykonywane w próbce krwi żylnej, pobranej najczęściej z naczynia biegnącego w zgięciu łokciowym. W warunkach prawidłowych stężenie FT4 powinno mieścić się w granicach 11,2–20,8 pmol/l [1]. Pamiętaj jednak, że wartości referencyjne mogą nieznacznie różnić się w zależności od metody badania FT4 w danym laboratorium. Wynik porównuj zawsze z zakresem norm obowiązującym w punkcie diagnostyki laboratoryjnej, w którym wykonujesz oznaczenie.

Co może oznaczać wysoki poziom FT4?

Podwyższony poziom FT4 świadczy o nadczynności tarczycy. Aby określić jej postać (pierwotną, wtórną czy trzeciorzędową), konieczne jest jednak wykonanie dodatkowych badań. Do objawów nadczynności tarczycy zalicza się: kołatanie serca, niezamierzoną utratę masy ciała, drżenie, biegunkę, nietolerancję ciepła, nadmierne pocenie się, niepokój, osłabienie i zaburzenia miesiączkowania u kobiet. W przypadku ich wystąpienia niezwłocznie zgłoś się do lekarza rodzinnego.

O czym świadczy niskie stężenie FT4?

Obniżony poniżej normy wynik FT4 świadczy o niedoczynności tarczycy. Podobnie jak w przypadku podwyższonego stężenia wolnej tyroksyny niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań. Możesz podejrzewać u siebie niedoczynność tarczycy, gdy doświadczasz nadmiernej senności, osłabienia, trudności z koncentracją, masz zaparcia lub dostrzegasz wzrost masy ciała.

• Sprawdź również, jakie objawy mogą wskazywać na zaburzenie pracy tarczycy u mężczyzn.

Kto powinien wykonać badanie poziomu FT4?

Oznaczenie poziomu FT4 powinno być wykonywane u wszystkich osób, u których stwierdzono:

• objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy,

• zmiany w gruczole tarczowym (np. powiększenie tarczycy czy guzki w jej obrębie),

• nieprawidłowy poziom TSH.

Pamiętaj, że choroby tarczycy mogą wystąpić w każdym wieku. Jeśli zauważysz objawy nadczynności lub niedoczynności gruczołu tarczowego u swojego dziecka, zgłoś się z nim do pediatry!

Do jakiego lekarza zgłosić się z nieprawidłowym wynikiem badania FT4?

Jeśli masz nieprawidłowy wynik badania FT4, zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. Sam poziom FT4 nie jest wystarczający do różnicowania przyczyny nieprawidłowości. Konieczne jest wykonanie badań poziomu FT3, TSH oraz USG tarczycy. Skierowanie na te testy możesz uzyskać od lekarza rodzinnego.

Zanim skieruje Cię lekarza na badania, porozmawia z Tobą na temat objawów mogących wskazywać na nadczynność lub niedoczynność tarczycy. Zapyta Cię także o przyjmowane leki, schorzenia towarzyszące czy przebyte operacje. Następnie przejdzie do badania przedmiotowego, które pozwoli mu na ocenę stanu zdrowia. Na podstawie całości obrazu klinicznego, w tym wyników badań laboratoryjnych i USG tarczycy, postawi odpowiednie rozpoznanie i (jeśli to konieczne) skieruje Cię do endokrynologa.