Homofobia – czym jest i jak na nią reagować?

Homofobia – definicja i przyczyny

Zgodnie z hasłem zamieszczonym w Słowniku języka polskiego PWN homofobia to „silna niechęć do homoseksualistów i homoseksualizmu”. Pojęcie to oznacza jedno z uprzedzeń, do których należą również seksizm,ksenofobia czy rasizm. Wiąże się ze stereotypizacją osób należących do społeczności LGBT (czyli przypisywaniem całej grupie określonego zestawu negatywnie ocenianych cech), postawami emocjonalnymi wobec nich (takimi jak wrogość, lęk czy obrzydzenie), a także krzywdzącymi, dyskryminującymi zachowaniami.

Jako jedną z przyczyn homofobii można wymienić tzw. esencjalizm, czyli przekonanie, że członkowie poszczególnych grup społecznych mają wspólne, wrodzone i niezbywalne cechy. Niestety taka postawa sprawia, że związane z nią poglądy opierają się zmianie. Osoba mająca skłonność do esencjalizmu nie zadaje sobie trudu, by poznać członków dyskryminowanej przez siebie grupy – z góry zakłada, że już wie o nich wszystko, czego potrzebuje, by wyrobić sobie opinię.

Homofobia łączy się z tradycyjnym postrzeganiem ról społecznych oraz z seksizmem. Konserwatywne podejście do relacji między kobietami i mężczyznami zakłada, że przedstawiciele obu płci znacząco różnią się między sobą i są sobie wzajemnie potrzebni. Tymczasem pary jednopłciowe niejako wywracają ten porządek do góry nogami, przecząc jego naturalności. To może powodować niechęć oraz lęk przed utratą dotychczasowej pozycji, jaką zapewnia patriarchat oraz tzw. heteronormatywność (czyli dostosowanie zasad współżycia społecznego do przekonania, że wszyscy są heteroseksualni i odgrywają stereotypowe role płciowe).

W badaniach przeprowadzonych w 1991 roku G.M. Herek i M.E.Kite wskazali, iż homofobiczne postawy są częstsze u osób starszych i słabiej wykształconych, które nigdy nie poznały bliżej żadnego geja czy lesbijki i wyznają konserwatywne poglądy (zwykle związane z ideologią religijną). Można więc powiedzieć, że niechęć do osób homoseksualnych zwykle wynika z niewiedzy oraz obawy przed nieznanym.

Homofobia a fakty

Oczywiście homofobia nie ma żadnych podstaw w rzeczywistości oraz danych naukowych. Przekonanie, że homoseksualność jest „nienormalna” lub jest „chorobą”, przeczy dokonaniom psychologii oraz medycyny. Spór o to, czy jest to zdrowa forma seksualności, zakończył się ponad 30 lat temu. W 1987 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wykreśliło homoseksualność z Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (DSM). Trzy lata później decyzja ta została oficjalnie zaaprobowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Oznacza to, że choć pociąg do osób tej samej płci zdarza się rzadziej niż heteroseksualność, nie jest od niej mniej normalny i nie należy go piętnować – podobnie jak nie dyskryminujemy np. osób leworęcznych czy niebieskookich, mimo że stanowią w naszym społeczeństwie mniejszość.

Czy homofobia to choroba?

Choć homofobia nie jest wyodrębnioną jednostką chorobową, niektórzy badacze uważają, iż pewne jej odmiany nie różnią się znacząco od innych fobii należących do zaburzeń lękowych. Według psychiatry M. Kantora w niektórych przypadkach homofobia związana jest z przekonaniem, iż osoby LGBT dążą do unicestwienia ludzi żyjących w tradycyjnych rodzinach.

Większość homofobów nie spełnia jednak kryteriów diagnostycznych fobii czy zaburzeń paranoidalnych. Na ogół homofobia jest jedynie klasycznym uprzedzeniem, które w przeciwieństwie do chorób bywa krzywdzące raczej dla otoczenia niż dla samych cechujących się nią osób.

Homofobia – przykłady

Nawet jeśli nie jesteś osobą homoseksualną lub nie masz takich osób w swoim bliskim otoczeniu, z pewnością niejednokrotnie spotkałaś się z przejawami homofobii. Jej przykłady to m.in.:

• używanie różnych, często wulgarnych, określeń oznaczających osoby homoseksualne jako przezwisk lub obelg,

• wyrażanie poglądu, iż sama obecność członków społeczności LGBT w społeczeństwie jest „obnoszeniem się ze swoją seksualnością”,

• popieranie obecnych regulacji prawnych, nieprzyznających parom jednopłciowym uprawnień do wzięcia ślubu czy adopcji dzieci,

• uczenie w szkole, że jedynym słusznym modelem rodziny jest para różnopłciowa z dziećmi.

Zastanów się, czy sama nie przejawiałaś podobnych zachowań i poglądów. Często wydają się one tak rozpowszechnione i naturalne, że być może nie łączysz ich z homofobią. Tymczasem sprawiają one, że osobom LGBT żyje się trudniej.

Homofobia w Polsce

Nie da się ukryć, iż polska homofobia ma się dobrze, a w ostatnich latach za sprawą dyskursu politycznego wręcz zyskała na sile. Oczywiście nie znaczy to, że reszta świata jest wolna od tego problemu, jednak w porównaniu do innych państw zachodnich mamy wiele do nadrobienia.

Najbardziej widocznym przejawem instytucjonalnej homofobii jest wspomniana wcześniej heteronormatywność, czyli powszechne domniemanie heteroseksualności. Czy słyszałaś kiedyś, by osoba heteroseksualna musiała robić coming out? No właśnie, tymczasem dla członków społeczności LGBT ujawnienie swojej seksualności bywa bardzo trudnym przeżyciem, wiążącym się nie tylko z silnymi emocjami, ale nierzadko także z sankcjami społecznymi.

Powszechne uznawanie homoseksualności za odstępstwo od normy ma także związek z doświadczaniem przemocy przez osoby LGBT. Według badań aż 63,72% członków tej grupy doświadczyło przemocy werbalnej, 33,96% padło ofiarami gróźb, 27,27% zmierzyło się z wandalizmem, 12,84% spotkało się z przemocą fizyczną, zaś 14,11% doświadczyło przemocy seksualnej w ciągu zaledwie 2 lat poprzedzających ankietę (!). Nietrudno się domyślić, że ma to fatalny wpływ na dobrostan psychiczny gejów i lesbijek, a nawet na ich zdrowie.

Zinternalizowana homofobia

Zinternalizowana homofobia to uwewnętrznione uprzedzenie do własnej grupy. Osoby ze społeczności LGBT dorastają przecież w tym samym świecie, co heteroseksualiści. Oznacza to, że od dziecka stykają się z komunikatami, według których pociąg do przedstawicieli tej samej płci jest czymś złym, nienaturalnym i gorszącym. Kiedy orientują się, że są homoseksualne, mogą więc przeżywać cierpienie, smutek i poczucie straty, a także mieć obniżoną samoocenę. Pełną akceptację swojej seksualności często poprzedza ukrywanie się, wstyd, poczucie winy, a także dostosowywanie się do norm kulturowych w celu „nieobnoszenia się”. Niestety ukrycie fatalnie odbija się na zdrowiu psychicznym oraz satysfakcji z życia. Pomyśl tylko: trudno być szczęśliwym człowiekiem, nie mogąc być sobą i nie mając akceptacji ze strony otoczenia, prawda?

Istnieją nawet teorie i badania, zgodnie z którymi manifestowana na zewnątrz homofobia u osób identyfikujących się jako heteroseksualne ma źródło w lęku przed własnym pociągiem do przedstawicieli tej samej płci. W jednym z eksperymentów homofobowie częściej niż mężczyźni niedeklarujący tej postawy reagowali podnieceniem na gejowskie treści erotyczne. W takim ujęciu homofobia opisywana jest jako lęk przed byciem postrzeganym jako osoba homoseksualna, m.in. z powodu niższego statusu takich osób w społeczeństwie. Można więc powiedzieć, iż zinternalizowana homofobia popycha niektóre osoby do wzmacniania zjawiska wywołującego w nich strach i dyskomfort, a tym samym stają się one częścią problemu.

Jak reagować na homofobię?

Niezależnie od tego, czy jesteś osobą homoseksualną, czy nie, zawsze warto reagować na przejawy homofobii w swoim otoczeniu. Jak być dobrym sojusznikiem członków społeczności LGBT?

• Zdobywaj wiedzę. Nikt nie jest nieomylny. Być może od czasu do czasu zdarza ci się popełnić gafę i użyć określenia lub wyrazić poglądy, które mogą być obraźliwe dla kogoś innego. Warto zawsze z szacunkiem słuchać, co mają do powiedzenia członkowie grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, a w razie potrzeby dopytywać o to, co wydaje ci się niejasne.

• Reaguj nawet na pozornie małe i nic nieznaczące przejawy homofobii. Być może niektóre żarty lub uwagi wydają ci się niewinne, jednak dla kogoś innego mogą być jednym z wielu przejawów pogardy i dyskryminacji, z którymi mierzy się każdego dnia. Zwracaj uwagę zwłaszcza na to, co słyszą dzieci. Warto dokładać wszelkich starań, by weszły w życie bez uprzedzeń i z otwartą głową.

• Chroń siebie. Jeśli czyjeś homofobiczne uwagi cię bolą, powiedz stanowczo, że sobie ich nie życzysz. Masz prawo zrezygnować z niektórych znajomości, jeśli dostrzegasz, że druga strona cię nie szanuje. Pamiętaj, że twój dobrostan jest ważny! Jeżeli mierzysz się z uprzedzeniami w internecie, przeczytaj artykuł: Hejt – czym jest i jak sobie z nim poradzić?

• Postaraj się być przykładem dla innych. Nawet jeśli w twoim otoczeniu homofobia jest tolerowana, nie podążaj za tłumem. Reaguj i edukuj, a być może zainicjujesz pozytywną zmianę, która pociągnie za sobą kolejne.