Istota biała mózgu – co to jest i jakie pełni funkcje?

Co to jest istota biała i gdzie się znajduje?

Istota biała to obok istoty szarej główny element budujący ośrodkowy układ nerwowy. W związku z tym istota biała obecna jest w mózgu oraz w rdzeniu kręgowym i przedłużonym. To najważniejsze części ludzkiego układu nerwowego. Możesz się spotkać też z inną nazwą Istoty białej – „substancja biała”.

W mózgowiu istota biała położona jest pod korą mózgu (mowa o wówczas o istocie białej podkorowej). To najbardziej zewnętrzna struktura mózgu. Z substancji białej powstają różne szlaki, które łączą poszczególne obszary kory i obszary pozakorowe. Częścią istoty białej jest też ciało modzelowate (tzw. spoidło wielkie). Jego zadaniem jest łączenie obu półkul mózgu. 

Istota biała jest odwrotnie położona w rdzeniu przedłużonym i w rdzeniu kręgowym – wokół centralnie położonej istoty szarej. Podsumowując, w przypadku mózgowia substancja biała leży wewnątrz istoty szarej, a w rdzeniu kręgowym umiejscowiona jest na zewnątrz.

• Sprawdź, jak dbać o układ nerwowy. Co jest ważne, aby prawidłowo funkcjonował?

Jak zbudowana jest istota biała mózgu?

Istotę białą można opisać jako dobrze unaczynione skupiska wypustek komórek nerwowych, czyli neuronów. Pierwsza wypustka to akson, który występuje pojedynczo. Druga to dendryt, który może występować licznie w jednej komórce nerwowej. Wypustki te odpowiadają za odbiór i przekazywanie informacji z komórki nerwowej do poszczególnych części ciała. Pozostała część neuronu zlokalizowana jest w istocie szarej. Wypustki komórek nerwowych mogą być pokryte specjalną osłonką. Jej głównym składnikiem są fosfolipidy (pochodne tłuszczów), które nadają jej biały kolor. Stąd też wywodzi się nazwa istoty białej. 

W skład istoty białej wchodzi tkanka glejowa. Tzw. glej stanowi tuż obok komórek nerwowych drugi składnik tkanki nerwowej. Tkanka glejowa to niepobudliwe komórki ośrodkowego układu nerwowego, w odróżnieniu od neuronów, które zalicza się do komórek pobudliwych. Komórki glejowe wypełniają przestrzenie między neuronami.

W strukturze istoty białej można wyróżnić włókna:

• rzutowe – przechodzą przez półkule mózgowe, sięgając aż do kory mózgowej,

• kojarzeniowe – łączą różne obszary w obrębie jednej półkuli mózgu,

• spoidłowe – odpowiadają za łączenie dwóch półkul mózgu.

Za co odpowiada istota biała mózgu?

Istota biała pełni wiele ważnych funkcji. Struktura ta odpowiada przede wszystkim za prawidłowe myślenie, naukę, koncentrację i procesy poznawcze, a kluczowe spośród nich to uwaga, percepcja, pamięć. Eksperci podkreślają, że jej rozwinięcie koreluje z poziomem IQ, czyli ze wskaźnikiem inteligencji. Działanie i wzrost substancji białej mogą być stymulowane w wieku dziecięcym i młodzieńczym. Specjaliści twierdzą, że osłonki okrywające istotę białą przestają rosnąć do ukończenia 25–30 lat. Do tego momentu warto je stymulować – najlepiej poprzez naukę gry na pianinie i języków obcych.

Zmiany w istocie białej mózgu wiążą się też z zaburzeniem przewodnictwa nerwowego, a tym samym z odpowiednim odbiorem i dostarczaniem informacji z mózgu do reszty ciała. Głównym przejawem degradacji istoty białej są:

• problemy z koncentracją,

• problemy z pamięcią, zapamiętywaniem i przypominaniem sobie,

• zaburzone poznanie rzeczywistości, 

• zaburzenia orientacji w otoczeniu, 

• wolniejsze przyswajanie wiedzy, 

• obniżona dojrzałość emocjonalna,

• obniżony iloraz inteligencji,

• spowolnione procesy myślenia, 

• apatia, brak energii, 

• brak zainteresowania środowiskiem,

• trudności z przetwarzaniem uzyskanych informacji i przekazywaniem ich w formie reakcji, jaką jest zachowanie.

Istota biała odgrywa też rolę ochronną względem istoty szarej.

Jeśli zaobserwujesz u siebie jakiekolwiek objawy, które mogłyby sugerować uszkodzenie istoty białej, zgłoś się do neurologa. Pamiętaj, że możesz skorzystać z szybkich, komfortowych i wysokiej jakości konsultacji lekarskich online i teleporad.

Uszkodzenie istoty białej mózgu 

Trwałe uszkodzenia istoty białej w mózgu lub zmiany w niej występują w przebiegu wielu chorób. Eksperci wymieniają wśród nich m.in.:

• stwardnienie rozsiane – przewlekłą, zapalną, demielinizacyjną chorobę, w której dochodzi do uszkodzenia i rozpadu aksonów, 

• porażenie mózgowe – trwałe, niepostępujące uszkodzenie mózgu, do którego dochodzi w okresie prenatalnym, w czasie porodu, pierwszych miesięcy życia, a w niektórych przypadkach podczas wczesnego dzieciństwa,

• schizofrenię – przewlekłą chorobę psychiczną charakteryzującą się zaburzeniem porozumiewania się, postrzegania, myślenia, ekspresji emocjonalnej, upośledzeniem w postrzeganiu rzeczywistości i zmian w sposobie zachowania,

• chorobę afektywną dwubiegunową – zaburzenie psychiczne, dla którego typowe jest naprzemienne występowanie obniżonego nastroju, czyli depresji, oraz podwyższonego nastroju, czyli manii,

• chorobę Alzheimera – najczęstszą postać otępienia, postępującą i nieuleczalną chorobę neurodegeneracyjną, której przyczyn dotąd nie określono, obserwowaną głównie u seniorów,

• ADHD u dorosłych i u dzieci, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi,

• leukodystrofię – zazwyczaj uwarunkowane genetycznie, metaboliczne zaburzenie istoty białej mózgu; typowe są dla niej postępujące zmiany demielinizacyjne w istocie białej mózgu lub wrodzona wadliwa mielinizacja; opisano kilkadziesiąt rodzajów nieprawidłowości, a eksperci najlepiej poznali jak dotąd: leukodystrofię globoidalną (chorobę Krabbego), leukodystrofię gąbczastą (chorobę Canavan), chorobę Refsuma, leukodystrofię sudanofilną, chorobę Pelizaeusa-Merzbachera, leukodystrofię fibrynoidalną (chorobę Alexandra), leukodystrofię metachromatyczną, adrenoleukodystrofię,

• chorobę Binswangera – dochodzi w niej do całkowitej utraty osłonki mielinowej przez aksony.

Eksperci zwracają uwagę na związek uszkodzenia istoty białej z depresją starczą, zaburzeniem stresowym pourazowym i zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi.

Leczeniem chorób układu nerwowego zajmuje się lekarz neurolog. Jeśli zauważasz u siebie niepokojące objawy, które mogą świadczyć o degradacji istoty białej, skonsultuj się w tym specjalistą – przeprowadzi on wywiad lekarski i w razie potrzeby zleci odpowiednie badania diagnostyczne oraz ustali leczenie.