Łaknienie spaczone – co to jest? Jakie są przyczyny i sposoby leczenia?

Łaknienie spaczone – co to?

Zaburzenia odżywiania to zespół zaburzeń związanych z nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi. Obok powszechnie znanych, takich jak jadłowstręt psychiczny (anoreksja), żarłoczność psychiczna (bulimia) czy zespół kompulsywnego objadania się, należy wspomnieć o zespole Pica. Przypadłość ta nazywana jest inaczej zespołem spaczonego łaknienia. Charakteryzuje się spożywaniem niejadalnych, nieodżywczych rzeczy. To zaburzenie odżywiania najczęściej spotykane jest u dzieci niedożywionych. Obserwuje się je też częściej wśród kobiet w ciąży, w tym zwłaszcza zamieszkujących kraje rozwijające się.

Jakie są przyczyny zespołu Pica?

Zespół Pica może być spowodowany przez czynniki o rozmaitym charakterze. Za jego powstanie odpowiadać mogą znaczne niedobory składników odżywczych w organizmie. Schorzenie to może być ciężkim objawem niedoboru żelaza, ale i cynku, wapnia, witamin z grupy B (w tym zwłaszcza tiaminy, niacyny) czy kwasu askorbinowego (witamina C). Spaczone łaknienie łączy się z niedokrwistością spowodowaną niedoborem żelaza. W jego etiologii zwraca się też uwagę na podłoże psychiczne. Na rozwój zespołu Pica narażone są osoby zmagające się z zaburzeniami psychicznymi. Predysponuje do niego osobowość schizotypowa. Obserwowano go także w zespole Kleinego-Levina. W psychiatrii zespół Pica charakteryzowany jest jako zaburzenie obsesyjno-kompulsywne. W piśmiennictwie spotkać się można z przypadkami zespołu spaczonego łaknienia u osób po operacji bariatrycznej, czyli chirurgicznej metody leczenia nadmiernej masy ciała. Na schorzenie narażone są też osoby z zaburzeniami rozwojowymi (np. autyzm, upośledzenie umysłowe), niedostateczną ilością wytwarzanej dopaminy w mózgu, zaburzeniami metabolicznymi (np. cukrzyca), zaburzeniami hormonalnymi (np. choroby tarczycy).

Jakie są objawy i konsekwencje spaczonego łaknienia?

Spaczone łaknienie objawia się po pierwsze spożywaniem rzeczy niejadalnych, a po drugie– napadami niezwykłego głodu, podczas którego chorzy zjadają zarówno rzeczy niejadalne, jak i jadalne. Chorzy na zespół Pica spożywać mogą przykładowo: ziemię, tynk, papier, ołówki, korę drzew, węgiel, kredę, włosy (trichofagia), proszek do prania, spalone zapałki (cautopyreiofagia), farby, błoto, glinę (geofagia), kamienie, żwir (litofagia), nieprzetworzone surowce żywnościowe (surowe ziemniaki, surowy ryż, surową skrobię). Jedną z najczęściej spotykanych odmian spaczonego łaknienia jest pagofagia, czyli spożywanie lodu. Z uwagi na rodzaj spożywanych rzeczy obraz kliniczny może być bardzo różny. Zespół Pica stanowi zagrożenie dla zdrowia. Wśród konsekwencji tego schorzenia wymienia się m.in. zatrucia (w tym metalami ciężkimi, które mogą wchodzić w skład farb), wrzody żołądka i dwunastnicy, zaburzenia drożności przewodu pokarmowego, zakażenia pasożytami, niedobory pokarmowe.

Kryteria diagnostyczne zespołu Pica

Kryteria diagnostyczne spaczonego łaknienia przedstawione zostały w ICD-10, czyli Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Przedstawiają się następująco:

• utrwalone albo powtarzające się przynajmniej dwa razy w ciągu siedmiu dni zjadanie substancji niejadalnych,

• zaburzenie utrzymuje się przynajmniej przez miesiąc,

• chory nie przejawia innych zaburzeń zachowania i psychicznych, z wykluczeniem upośledzenia umysłowego,

• chory ma przynajmniej 2 lata (wiek umysłowy i kalendarzowy),

• nieprawidłowe zachowanie odżywcze nie stanowi praktyki uznanej kulturowo.

Kryteria diagnostyczne zespołu Pica przedstawione zostały też w DSM-V, czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Zgodnie z nim spaczone łaknienie stwierdza się, gdy spełnione zostaną takie wytyczne:

• utrwalone spożywanie substancji niejadalnych przez przynajmniej miesiąc,

• spożywanie substancji niejadalnych jest niewłaściwe dla wieku rozwojowego,

• zachowanie to nie ma poparcia społecznego i nie jest częścią praktyki w danym kręgu kulturowym,

• jeśli występuje wyłącznie w przebiegu innego zaburzenia psychicznego lub stanu ogólnomedycznego, uważa się je za wystarczająco poważne, aby stanowić przedmiot zainteresowania klinicznego.

Leczenie spaczonego łaknienia

Leczenie spaczonego łaknienia, tak samo jak innych zaburzeń odżywiania, jest trudne. Dlatego im wcześniej zostanie wykryte, tym łatwiej jest pomóc choremu. Podstawą postępowania terapeutycznego jest leczenie dietetyczne, które ma na celu dostarczenie odpowiedniej ilości kilokalorii, uzupełnienie niedoborów witamin i składników mineralnych oraz wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych. Warto poszukać informacji, jak zmniejszyć apetyt. Bardzo pomocna okazać się może psychoterapia. Zalecane jest wdrożenie psychoterapii indywidualnej i rodzinnej, w tym zwłaszcza poznawczo-behawioralnej. W ciężkich przypadkach konieczne okazać się może leczenie szpitalne. Zdarzają się też przypadki, że zespół Pica ustępuje samoistnie, bez leczenia.

1. M. Gowda, B.M. Patel, S. Preeti i wsp., An unusual case of xylophagia (paper-eating), „Indian Journal of Psychiatry” 2014, t. 23, nr 1, s. 65–67.
2. R.F. Kushner, B. Gleason, V. Shanta-Retelny, Reemergence of pica following gastric bypass surgery for obesity: a new presentation of an old problem, „Journal of the American Dietetic Association” 2004, t. 104, nr 9, s. 1393–1397.
3. S. Munir, I. Qadir, Pathophysiology and Management of Pica, „Pharmacology Online” 2010, nr 3, s. 677–681.
4. P. Szcześniak, J. Szuszkiewicz, Ł. Michalak i wsp., Żywienie i suplementacja diety w wieku podeszłym, „Farmacja Polska” 2009, t. 65, nr 11, s. 775–779.
5. D. Ziaja, Odżywianie a stan zdrowia psychicznego, „Farmacja Krakowska” 2018, nr 3, s. 46–53.