Lęk separacyjny – normalne zachowanie czy zaburzenie psychiczne? Jak pomóc dziecku?
Lęk separacyjny może być normalnym etapem rozwoju, jednak czasem przybiera nieprawidłowe natężenie i wymaga profesjonalnego wsparcia. Dlaczego dzieci źle reagują na rozłąkę z rodzicami i jak sobie z tym radzić?
![lek-seperacyjny-na-czym-polega-leczenie](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/6xs8jPXhbzZFbk6tuGj3ZQ/6a6169267e76ffdbd9522fa5896950d9/lek-seperacyjny-na-czym-polega-leczenie.jpg?w=1920&h=1280&fl=progressive&q=90&fm=jpg)
Polecane
![melisa-na-sen-czy-pomaga-na-bezsennosc](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/1wZCsFYmOY75IcKEeqaDpN/fe5b7d02fbaaff9848077cf19ed01235/melisa-na-sen-czy-pomaga-na-bezsennosc.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb)
![agresja-jakie-sa-rodzaje-jak-ja-rozpoznac](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/7Mzf5iUiI4caAIYPvAm0eM/5ee2f9d4e04088cd25fcdc927ca70ec7/agresja-jakie-sa-rodzaje-jak-ja-rozpoznac.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb)
![nullofobia-lek-przed-odrzuceniem-przyczyny-leczenie](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/7v3hOvJ4y0PaEc6RpD7WKb/76685cdddefa06a300c96702c168f3e7/nullofobia-lek-przed-odrzuceniem-przyczyny-leczenie.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb)
![hafefobia-lek-przed-dotykiem-przyczyny-objawy-leczenie](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/tP0LqScATpmAIQeoVAUxV/114c8f5a3f7f3d574bafa1600de03178/hafefobia-lek-przed-dotykiem-przyczyny-objawy-leczenie.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb)
Czym jest lęk separacyjny?
Lęk separacyjny to bardzo silny lęk dziecka przed oddzieleniem od opiekuna lub opiekunów (najczęściej jest to matka, ale nie musi tak być). Dziecko odczuwa nieprzyjemne emocje o bardzo dużym natężeniu za każdym razem, kiedy rodzic się od niego oddala. W przypadku niemowląt często mówi się wówczas, że są „nieodkładalne”. Zwykle manifestują swoje uczucia poprzez rozpaczliwy płacz.
Wśród najczęściej wymienianych kryteriów występowania lęku separacyjnego można wyróżnić następujące objawy:
strach przed oddaleniem od domu oraz obiektów przywiązania;
lęk przed stratą opiekunów oraz krzywdą, jaka może ich spotkać;
pełne niepokoju rozmyślanie o potencjalnych zdarzeniach, które mogą doprowadzić do rozdzielenia z opiekunem (np. o zgubieniu się w sklepie lub porwaniu);
niechęć do chodzenia do szkoły lub przedszkola;
silna niechęć do pozostawania samemu lub bez głównych obiektów przywiązania;
koszmary senne o separacji;
reagowanie na faktyczne lub oczekiwanie rozdzielenie objawami, takimi jak ból brzucha, ból głowy, a nawet wymioty.
Warto podkreślić, że pierwszy epizod lęku nierzadko pojawia się w następstwie trudnego doświadczenia związanego z rozdzieleniem od ważnego obiektu przywiązania lub z jego utratą, np. wskutek przeprowadzki do innej miejscowości, pobytu w szpitalu czy śmierci krewnego albo domowego pupila.
Lęk separacyjny a style przywiązania
Pojawienie się lęku separacyjnego może mieć związek ze stylem przywiązania, jaki reprezentuje dziecko. Zasadniczo w przypadku stylu unikowego nie ma mowy o rozpaczy po rozdzieleniu z opiekunem – takie dzieci zdają się nie zauważać ani momentu oddalenia się rodzica, ani jego powrotu (choć badania wykazują, że separacja powoduje u nich reakcje fizjologiczne, takie jak szybsze bicie serca oraz wzrost poziomu kortyzolu).
Typowe objawy lęku separacyjnego występują przede wszystkim w stylu lękowo-ambiwalentnym. Płacz i protesty po oddaleniu się rodzica mogą pojawiać się także w przypadku stylu bezpiecznego, jednak tutaj występuje znacząca różnica: kiedy opiekun jest w pobliżu, dziecko nie odczuwa lęku przed jego utratą i chętnie eksploruje otoczenie. Tymczasem lękowy styl przywiązania sprawia, że dziecko nie jest w stanie w pełni zaangażować się w zabawę i poznawanie świata, ponieważ ciągle pilnuje rodzica i nieustannie boi się, że zostanie przez niego porzucone.
Przyczyny lęku separacyjnego
Lęk separacyjny może mieć związek z zachowaniem rodziców i być przez nich nieświadomie wzmacniany. Aby dziecko miało zdrowy związek z opiekunami, musi czuć się bezpiecznie w tej relacji, ufać im i wiedzieć, że może na nich polegać. Taka więź ma szansę się rozwinąć wtedy, gdy rodzice są wrażliwi na potrzeby dziecka, zachowują się w przewidywalny sposób i reagują na wysyłane przez nie sygnały. Tymczasem wielu opiekunów w wyniku braku dostatecznej wiedzy na temat prawidłowej opieki nad dziećmi stosuje skrajne podejścia. Albo pozostaje w bezpośrednim kontakcie z niemowlęciem przez cały czas, np. nieustannie je nosząc, i tym samym nie pozwala mu odetchnąć oraz nauczyć się rozpoznawania i komunikowania swoich potrzeb, albo ignoruje wysyłane przez dziecko sygnały (np. poprzez pozwalanie, by się „wypłakało”), postępując w sposób zmienny i niekonsekwentny.
Żadne z tych podejść nie sprzyja budowaniu zaufania. W pierwszym przypadku dziecko przywiązuje się do opiekuna w niezdrowy sposób, nie uczy się rozpoznawania własnych potrzeb i proszenia o ich zaspokojenie, w drugim zaś zaczyna bać się odrzucenia, którego regularnie doświadcza. Nie ufa, że może liczyć na rodzica i że ten ostatni odpowiednio o nie zadba.
Według badaczy lęk separacyjny występuje częściej u potomstwa osób cierpiących na depresję lub zaburzenia lękowe (zwłaszcza na agorafobię). Może to mieć związek zarówno z czynnikami genetycznymi, jak i z modelowaniem, czyli przekazywaniem własnych lęków przez opiekunów (którzy bardzo boją się o bezpieczeństwo dziecka i przez to nie pozwalają mu na rozwinięcie naturalnej niezależności i samodzielności).
Czy lęk separacyjny jest zaburzeniem?
Lęk separacyjny to pojęcie, które bywa wykorzystywane i rozumiane na dwa sposoby. Pierwszy, ujęty w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V, odnosi się do niego jako do zaburzenia lękowego. W takim rozumieniu lęk separacyjny nie jest przejściowy, trwa przez długi czas, znacząco upośledzając społeczne funkcjonowania dziecka, i wymaga leczenia, ponieważ nie ma szans minąć samoistnie.
Warto pamiętać, że lękiem separacyjnym nazywana jest również prawidłowa faza rozwoju, świadcząca o tym, że między dzieckiem i rodzicem nawiązała się naturalna, bliska więź. Bezpieczne przywiązanie wiąże się z tym, że figura rodzica jest wyróżniana spośród innych, dziecko się jej pilnuje (co jest uzasadnione ewolucyjnie, ponieważ w towarzystwie dorosłych ma większe szanse na przetrwanie) i czuje się mniej bezpiecznie, kiedy opiekun się oddala. W takim ujęciu mówimy o kryzysie przywiązaniowym, który jest normalny i przejściowy. W czasie pierwszych lat życia dziecka może się pojawić nawet kilka takich kryzysów, które po czasie ustępują.
Jednocześnie brak lęku separacyjnego i gwałtownych reakcji na rozdzielenie z rodzicem wcale nie musi być dobrym sygnałem. Kiedy dziecko zupełnie nie reaguje na oddalenie się opiekuna, często bywa za to chwalone i nazywane przez dorosłych „samodzielnym”. W rzeczywistości jednak może to być oznaka unikowego stylu przywiązania, które należy do stylów pozabezpiecznych i może negatywnie rzutować na kolejne relacje, również te nawiązywane w dorosłym życiu (tutaj przeczytasz, czym jest samotność i jak sobie z nią radzić).
Jak sobie radzić z lękiem separacyjnym u dziecka?
W przypadku niemowląt lęk separacyjny zwykle jest przejściową fazą, która samoistnie mija. Zdarza się jednak, że starsze dzieci również bardzo źle znoszą rozłąkę, wymuszoną np. pobytem w żłobku, przedszkolu lub szkole, planowanym wyjściem rodziców, ich pracą lub krótkim wyjazdem. W takich przypadkach warto stosować się do kilku zasad, które pomogą dziecku znieść niedogodności i sprawią, że rozdzielenie nie naruszy jego zaufania:
zawsze uprzedzaj dziecko o planowanej rozłące. Jednak nie rób tego tuż przed wyjściem czy wyjazdem. Postaraj się porozmawiać z nim o tym wcześniej, być może nawet tuż po podjęciu decyzji. Jeśli zajdzie taka potrzeba, przeprowadźcie kilka rozmów. Wysłuchaj jego punktu widzenia i postaraj się zaspokoić jego potrzeby poprzez wspólne przygotowania. Możesz np. dać mu coś, co będzie mu o Tobie przypominało, oraz opracować plan kontaktowania się w czasie rozłąki. Nie zaprzeczaj jego emocjom i nie umniejszaj ich – pokaż, że to, co czuje, jest dla Ciebie istotne;
nie zostawiaj dziecka z osobą, której nie zna. Daj mu czas, by oswoiło się z nowym opiekunem, i rozmawiaj o tym, co mogą razem w tym czasie robić;
przyzwyczajaj je do rozłąki stopniowo. W miarę możliwości początkowo wychodź na krótko i powstrzymaj się od kilkudniowych wyjazdów;
wspólnie uczcie się czasowego rozdzielenia i powrotu, np. poprzez zabawę w chowanego;
kontaktuj się z nim w czasie nieco dłuższych wyjazdów. Dziecko powinno wiedzieć, że choć chwilowo nie jesteście razem, to wciąż jest dla Ciebie ważne i o nim myślisz, tak jak ono myśli o Tobie;
nigdy nie wychodź i nie wyjeżdżaj bez pożegnania. Takie zachowanie może zniszczyć poczucie bezpieczeństwa dziecka, które od tej pory będzie się obawiało, że zostanie porzucone bez ostrzeżenia.
Pamiętaj, że aby Twoje kontakty z dzieckiem były pełne empatii, musisz zadbać również o siebie i swój dobrostan psychiczny. Pobierz aplikację Welbi i skorzystaj z programu MindSpace, który przez 6 kolejnych tygodni przeprowadzi Cię przez ćwiczenia dotyczące m.in. Twoich emocji oraz umiejętności wyciszenia.
Jeżeli powyższe sposoby nie zdadzą egzaminu, a napady lękowe będą znacząco zakłócały codzienne życie, nie pozwalając np. na chodzenie do szkoły lub nawiązywanie przez dziecko innych kontaktów społecznych, rozważ skonsultowanie się ze specjalistą. W takich przypadkach dużą skutecznością wykazują się m.in. terapia poznawczo-behawioralna, a także psychoedukacja mająca na celu nauczenie rodziców technik wzmacniania poczucia niezależności oraz pewności siebie dziecka.
- I. Filliozat, W sercu emocji dziecka. Jak rozumieć i wspierać swoje dziecko, tłum. R. Zajączkowski, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2015.
- D. Wallin, Przywiązanie w psychoterapii, tłum. M. Cierpisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
- B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
![Author Alicja Skibińska picture](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/4HixbAivpHWoKEw4GVk0MU/ae88ad51c7c887f6b9737a9f688f63e5/Alicja_Skibi__ska.jpg?w=100&h=100&fl=progressive&q=90&fm=jpg&fit=thumb)
Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych w Welbi należy skonsultować ich treść z lekarzem. Welbi dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów był najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.
Najchętniej czytane
![jak-sie-uspokoic-jakie-sa-skuteczne-sposoby](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/4aBgReJihlX6BRsNfJCBsQ/5906615599985a50b1e790b34604ba22/jak-sie-uspokoic-jakie-sa-skuteczne-sposoby.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb&f=face)
![lek-przed-ptakami-awizofobia-jakie-sa-przyczyny-i-objawy](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/6kW6ex6G0nXCFg4ojD0pSW/5fb95d0dac79d6e53dd3126d0e4ea417/lek-przed-ptakami-awizofobia-jakie-sa-przyczyny-i-objawy.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb&f=face)
![zawisc-co-to-jest-jak-sobie-z-nia-poradzic](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/2CSamIwsWytZfMadW6I2Xq/7f4971b89e5a745e85b4f5f404bee85d/zawisc-co-to-jest-jak-sobie-z-nia-poradzic.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb&f=face)
![czlowiek-empatyczny-co-to-znaczy-czym-sie-cechuje](https://images.ctfassets.net/skltjd930ae2/7CqyxtYVwcJvZ6WXBwGz7/b3f19e6aca98099e6b4fe4c41b535e55/czlowiek-empatyczny-co-to-znaczy-czym-sie-cechuje.jpg?w=250&h=250&fl=progressive&q=50&fm=jpg&fit=thumb&f=face)