Liszaj twardzinowy – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest liszaj twardzinowy?

Liszaj twardzinowy dawniej określany był jako liszaj twardzinowy i zanikowy. To przewlekła, rzadko występująca, niezłośliwa choroba skóry i błon śluzowych o charakterze zapalnym. Pierwszy raz opisana została w 1887 roku przez Hallopeau. Z kolei typowe cechy histologiczne (określone na podstawie badania mikroskopowego) liszaja twardzinowego pięć lat później opisał Darier.

Liszaj twardzinowy to choroba zdecydowanie częściej występująca wśród kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że kobiety stanowią nawet 85% przypadków zachorowań. Jeżeli chodzi o wiek, w jakim najczęściej rozwija się liszaj twardzinowy, to wyodrębniono dwa szczyty zachorowalności:

• mniejszy – u dziewczynek w wieku od 8 do 13 lat,

• większy – u kobiet w okresie pomenopauzalnym, między 5. a 6. dekadą życia.

Jakie są przyczyny liszaja twardzinowego?

Liszaj twardzinowy to choroba o nieznanej etiologii. Wśród możliwych przyczyn jej powstania wymienia się:

• predyspozycje genetyczne – zdarzają się rodzinne przypadku występowania liszaja twardzinowego,

• zaburzenia immunologiczne (czyli odporności), jak np. choroba Hashimoto czy choroba Gravesa-Basedowa,

• zaburzenia hormonalne,

• czynniki miejscowe, jak np. urazy czy kłopoty z ukrwieniem.

Gdzie rozwija się liszaj twardzinowy?

Zmiany chorobowe w przebiegu liszaja twardzinowego w większości przypadków dotyczą skóry okolicy anogenitalnej, czyli miejsc intymnych. Obejmować mogą narządy płciowe czy sąsiedztwo odbytu. W przypadku kobiet najczęściej rozwija się liszaj twardzinowy sromu (zmiany mogą pojawiać się na wargach sromowych mniejszych i większych) lub łechtaczki. U mężczyzn zazwyczaj pojawia się liszaj twardzinowy napletka bądź żołędzi.

Tylko u 15–20% wszystkich chorych tworzy się postać pozagenitalna, zmiany lokalizują się w niej głównie na tułowiu (zwłaszcza na górnej części pleców), kończynach (głównie na nadgarstkach, udach), w okolicy podsutkowej, w pachach. Do nietypowych lokalizacji należą: sutki, skóra głowy, dłonie, podeszwy stóp, twarz. Możliwe są też przypadki jednoczesnego występowania zmian w okolicach płciowych i postaci pozagenitalnej.

Objawy liszaja twardzinowego

Objawy liszaja twardzinowego to przede wszystkim: świąd, ból, pieczenie oraz zmiana w zabarwieniu i strukturze skóry. Zmiany skórne mają postać mnogich, atroficznych, porcelanowobiałych wykwitów (to zmiany wypukłe) i plam zanikowych (mowa o zmianach płaskich). Wraz z zaawansowaniem choroby zmieniają się one w blaszki, które zwiększają swój rozmiar i mogą zlewać się (łączyć się).

Toczący się w liszaju twardzinowym stan zapalny zajmuje zarówno naskórek, jak i skórę właściwą. Objawami mu towarzyszącymi są: wybroczyny, owrzodzenia, pęcherze. W wyniku choroby może dojść do ścieńczenia, bliznowacenia, zaciągnięcia, wysuszenia, pękania skóry. W przypadku, gdy patologie te rozwiną się w okolicy narządów płciowych, mogą pojawić się dyspareunia (dolegliwości bólowe odczuwane w czasie stosunku płciowego), trudności w oddaniu stolca (w defekacji) lub moczu (w mikcji).

Rozpoznanie liszaja twardzinowego

Rozpoznanie liszaja twardzinowego opiera się zwłaszcza na skrupulatnym badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie, badaniu przedmiotowym, czyli ocenie objawów klinicznych, oraz badaniu histopatologicznym. To ocena mikroskopowa wycinka z miejsca objętego wykwitem skórnym pozwoli na postawienie ostatecznego rozpoznania.

Liszaj twardzinowy – jak należy go leczyć?

Leczeniem liszaja twardzinowego zajmują się ginekolog lub dermatolog. Zazwyczaj ma ono charakter miejscowy i polega na stosowaniu sterydów i środków działających antyswędząco, przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie. Leki mają głównie formę maści, kremów czy żeli. Rolę wspomagającą odgrywają antybiotyki. Jeżeli nie obserwuje się rezultatów, zaleca się dodatkowo doustne stosowanie glikokortykosteroidów i wysokich dawek witaminy E.

Zaawansowane lub oporne na leczenie zachowawcze przypadki liszaja twardzinowego mogą wymagać postępowania chirurgicznego. Zabiegi częściej są konieczne u mężczyzn, którzy zwlekają ze zgłoszeniem się do lekarza. Przykładowo liszaj twardzinowy napletka, który prowadzi do stulejki, może wymagać wycięcia napletka (obrzezania). W przypadku postaci pozagenitalnej korzysta się z fotochemioterapii, a dokładnie z PUVA. Skrót ten oznacza leczenie z użyciem promieniowania ultrafioletowego A. Zdarzają się też przypadki samoistnego ustępowania choroby, lecz są one sporadyczne.

W leczeniu liszaja twardzinowego korzystać można wspomagająco z domowych rozwiązań. Na uporczywe pieczenie i świąd pomocne okazują się okłady i płukanki z naparu nagietkowego. W aptekach można nabyć również maść z nagietkiem, która przyspiesza gojenia się ran. Aby złagodzić wysuszenie skóry, warto sięgnąć po okłady z siemienia lnianego. Działają one nawilżająco, a wydzielany przez nasiona śluz tworzy barierę chroniącą przed utratą wody ze skóry.

Nieleczony liszaj twardzinowy może pozostawić blizny, predysponować do nadkażenia skóry, martwicy sromu, stulejki lub zapalenia żołędzi. Uważa się, że osoby zmagające się z liszajem twardzinowym i liszajem płaskim narażone są w większym stopniu na rozwój chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których układ odpornościowy atakuje komórki własnego organizmu. Wśród nich wymienia się zwłaszcza: zaburzenia czynności tarczycy, bielactwo, niedokrwistość złośliwą, łysienie plackowate, cukrzycę typu 1.

1. M. Bencal-Kusińska, K. Mędrek, A. Reich, Liszaj twardzinowy – postać hiperkeratotyczna, „Forum Dermatologiczne” 2015, t. 1, nr 1, s. 28–31.
2. S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2010.
3. I. Michajłowski i wsp., Liszaj twardzinowy i zanikowy męskich narządów, „Central European Journal of Urology” 2008, nr 61, s. 10–14.
4. A. Olejek i wsp., Regulacja ekspresji galektyny-1 w liszaju twardzinowym i raku sromu, „Postępy Biologii Komórki” 2017, t. 44, nr 3, s. 289–300.