Nyktofobia – skuteczne metody terapii

Co to jest nyktofobia i jak się objawia?

Małe dzieci boją się ciemności. Na ogół obawy związane z przebywaniem w mroku mijają wraz z wiekiem, ale nie wszyscy z nich wyrastają. „Przetrwały” lęk jest rozpatrywany w kategoriach zaburzenia. Specjaliści określają go mianem nyktofobii. Co czuje osoba zmagająca się z tym problemem? Ma podwyższone ciśnienie krwi i zaburzenia rytmu serca. Nie może złapać tchu. Odczuwa bóle w klatce piersiowej. Obficie się poci. Cierpi na rozstrój żołądka. Jej skóra jest blada lub zaczerwieniona. Do wspomnianych wyżej objawów wegetatywnych bardzo często dołączają również symptomy behawioralne i psychiczne. Warto wymienić między innymi:

• niepokój ruchowy – potrzebę ciągłego pozostawania w ruchu i zmian pozycji ciała (tupania, przestępowania z nogi na nogę, dreptania w miejscu itp.);

• stupor – brak reakcji na bodźce docierające z zewnątrz, niemożność podjęcia jakichkolwiek aktywności;

• mutyzm – niezdolność do werbalnej komunikacji. Człowiek rozumie, co się do niego mówi, ale nie jest w stanie odpowiedzieć;

• zaburzenia w sferze funkcjonowania poznawczego – trudności w koncentracji uwagi oraz zapamiętywaniu i odtwarzaniu informacji;

• derealizację – jednostka ma nieodparte wrażenie, że świat, w którym funkcjonuje, jest nierzeczywisty i stanowi jedynie wytwór jej wyobraźni; 

• depersonalizację – poczucie obcości względem własnego ciała.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że nie wszystkie przedstawione wyżej objawy muszą wystąpić w przebiegu ataku nyktofobii. Co więcej, mogą mieć one różne nasilenie. Dotyczy to nie tylko opisywanego problemu zdrowotnego, ale wszystkich zaburzeń lękowych. Każdy człowiek jest inny i wymaga indywidualnego traktowania.

Do czego może prowadzić nieleczona nyktofobia?

Bagatelizowanie nyktofobii bądź innych rodzajów lęków może mieć bardzo poważne konsekwencje. Taka niefrasobliwość zwykle prowadzi do pogłębienia się istniejących zaburzeń i znacznie utrudnia jednostce codzienne funkcjonowanie, zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym. Może obniżać poczucie własnej wartości, zniechęcać do spotykania się z ludźmi, odwiedzania dyskotek i nocnych klubów. Często już sama myśl o przebywaniu w pomieszczeniach z niedostateczną ilością światła bywa bardzo dużym obciążeniem psychicznym i aktywuje ucieczkowe reakcje organizmu.

Nieleczona nyktofobia często skutkuje depresją. Jest to stan permanentnego obniżenia nastroju. Osoba cierpiąca na tego typu zaburzenia afektywne traci chęć do życia. Nie potrafi czerpać radości z aktywności, które kiedyś sprawiały jej naprawdę dużą przyjemność. Nierzadko rezygnuje z podejmowania jakichkolwiek działań. Nie wychodzi z domu. Zaniedbuje pracę zawodową i obowiązki domowe. Nie pielęgnuje relacji z bliskimi i przyjaciółmi. Człowiek w stanie depresyjnym niejednokrotnie ma poczucie bezradności i beznadziejności egzystencji. Wychodzi z założenia, że jego życie nie ma sensu. W związku z tym może podejmować próby samobójcze.

Jak radzić sobie z nyktofobią?

Bardzo dobre rezultaty w leczeniu patologicznego lęku przed ciemnością oraz wielu innych fobii daje terapia poznawczo-behawioralna. Czym dokładnie charakteryzuje się przywołana wyżej metoda? Podczas spotkań ze specjalistą pacjent starannie analizuje sytuacje, które wywołują w nim lęk. Głównym celem takich sesji jest zmiana sposobu myślenia na temat poszczególnych zdarzeń, a co za tym idzie modyfikacja zachowań w obliczu bodźca stresowego. Klient poznaje nowe sposoby reagowania i wypracowuje zdrowe nawyki.

Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje wiele różnego rodzaju technik i eksperymentów, takich jak:

• ekspozycja – konfrontacja pacjenta z bodźcem wywołującym lęk. To wieloetapowy proces, który zazwyczaj przebiega w kontrolowanych warunkach. Osoba zmagająca się z nyktofobią ma okazję stawić czoło ciemności, przeżyć towarzyszące temu emocje i zmodyfikować dysfunkcjonalne przekonania, na przykład o nieskończoności lęku;

• modelowanie – pacjent uczy się nowych sposobów reagowania poprzez obserwację. Przywołana technika często jest swoistym wstępem do ekspozycji;

• dialog sokratejski – jedna z najstarszych technik psychoterapeutycznych. Polega na rozmowie. Specjalista prowadzi ją w taki sposób, by pacjent mógł zrozumieć zależności istniejące między myślami i emocjami a zachowaniem, a w konsekwencji zmienić sposób postrzegania rzeczywistości.

Należy pamiętać o jednej bardzo ważnej kwestii – szczegółowy plan interwencji ustala specjalista w porozumieniu z pacjentem. Określa cele terapii oraz sposoby ich realizacji. Sformułowane zostają też zasady odbywania spotkań – kwestie dotyczące warunków uczestnictwa w sesjach czy czasu ich trwania.

1. K. Adamczyk i in., Rzadkie fobie specyficzne – rodzaje i leczenie, „Varia Medica” 2018, t. 2, nr 5, s. 423–429.
2. S. Murawiec, Rozpoznawanie i leczenie depresji w praktyce lekarza POZ – aspekty praktyczne, „Lekarz POZ” 2017, vol. 3, nr 5, s. 338–343.
3. A. Nitka-Siemińska, Zaburzenia lękowe – charakterystyka i zasady leczenia, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, t. 8, nr 1, s. 37–43.
4. A. Popiel, E. Pragłowska, Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PARADYGMAT, Warszawa 2008, s. 131–181.