Grzyb olszówka – charakterystyka i toksyczne działanie na organizm człowieka

Jak wygląda grzyb olszówka?

Olszówka to pospolita nazwa trującego grzyba krowiaka podwiniętego. Przez niektórych określany jest on też bydlęcą gębą, krowią wargą, świnką, olchówką czy gwoździakiem pospolitym. Olszówkę można znaleźć na terenie całej Europy. Dobrze rośnie w klimacie umiarkowanym. Nazwa olszówka wskazuje, że grzyby rosną tylko pod olchami. Jest jednak myląca, gdyż można znaleźć je we wszystkich lasach pod różnymi drzewami – sosnami, brzozami, świerkami, dębami i wspomnianymi olchami.

Młode grzyby nie mają gładkiego kapelusza, gdy dojrzewają, stają się łyse. Kapelusz olszówki ma podwinięty brzeg i średnicę od 5 do 15 cm. Jego kolor waha się od oliwkowego, czerwonobrązowego, żółtobrązowego do orchowobrązowego. Po naciśnięciu olszówka zmienia kolor na rdzawy i bardzo szybko brązowieje.

Nóżka olszówki ma kształt walca i osiąga wysokość od 3 do 7 cm i grubość od 1 do 2 cm. Jej kolor jest podobny do barwy kapelusza. Błaszki u młodej olszówki są cienkie, pofałdowane i gęste. Po dotknięciu stają się brązowe. Zbiegają się one w charakterystyczny sposób przy trzonie.

Kolor miąższu waha się od jaskrawożółtego przez żółtawobiały do bladoochrowego. W smaku jest on kwaskowaty i nie ma szczególnego zapachu. Po przecięciu miąższ zmienia kolor na czerwonobrązowy lub rdzawobrązowy.

Młode olszówki mają trochę zaokrąglone kapelusze o zawiniętym brzegu. Starsze osobniki cechują się płaskimi kapeluszami z podwiniętym rantem, a na ich środku jest lekkie wgłębienie.

Jakie właściwości ma grzyb olszówka?

Grzyb olszówka znajduje się wśród grzybów trujących. Co ciekawe, jeszcze w latach 80. XX wieku Polska encyklopedia powszechna uważała go za grzyba jadalnego, co niestety nie jest prawdą. Niektórzy grzybiarze usiłują nie zgadzać się z faktem naukowym o tym, że olszówka jest grzybem trującym. Bierze się to stąd, że grzyb ten u części osób nie wywołuje żadnych objawów, natomiast u innych powoduje bardzo silne zatrucie. Jest w stanie wywołać śmiertelną reakcję układu odpornościowego. Organizm może zacząć wytwarzać przeciwciała przeciwko własnym krwinkom, przez co sklejają się one i prowadzą do blokowania przepływu krwi w narządach, a co za tym idzie – do niedotlenienia niektórych z nich.

Część osób reaguje od razu na truciznę. Pojawiają się wówczas objawy zatrucia. Inne osoby dopiero za którymś spożyciem olszówki uczulają się na toksynę i reagują zatruciem. Stąd właśnie pojawił się fałszywy pogląd, że olszówka jest bezpieczna do spożycia.

Jak grzyb olszówka oddziałuje na ludzki organizm?

Grzyb olszówka, podobnie jak inne grzyby trujące, np.: muchomor sromotnikowy, muchomor plamisty, strzępiak ceglasty czy piestrzenica kasztanowata, zawiera silne toksyny, które zagrażają zdrowiu i życiu człowieka.

Muskaryna, zawarta w olszówce, wywołuje po mniej więcej 15–30 minutach od spożycia pierwsze objawy. Należą do nich: zaburzenia widzenia, łzawienie z oczu, ślinienie się, wymioty czy problemy z oddychaniem. Objawy utrzymują się do 2 godzin. Duże dawki muskaryny mogą być śmiertelne dla człowieka. Jedyną odtrutką na muskarynę jest atropina.

Grzyb olszówka zawiera w sobie jeszcze jedną toksynę. Jest nią inwolutyna. Powoduje ona podrażnienie żołądka i jelit, ale także zaburza funkcje żelaza we krwi – powoduje rozpad krwinek czerwonych. Organizm człowieka ulega wyniszczeniu tak jak przy białaczce. Pojawia się bardzo silna anemia, pogorszenie pracy wątroby i niewydolność nerek.

Najczęściej toksyczne działanie inwoluntyny zostaje uaktywnione dopiero po którejś konsumpcji olszówek. Organizm w międzyczasie uczulił się na tę toksynę i zaczął wytwarzać przeciwciała. Ich działanie wywołuje właśnie tak dramatyczne w skutkach reakcje organizmu. Fakt, że czasami potrzebne jest kolejne wystawienie się na działanie toksycznej substancji, spowodował, że przez niektóre osoby grzyb olszówka był uważany za jadalny. Niestety jego „jadalność” po kolejnych razach może okazać się śmiertelna.

Nie zostało poznane żadne antidotum, które pozwalałoby zneutralizować działanie inwoluntyny. Dlatego osoba z zatruciem musi zostać poddana hospitalizacji. Najczęściej podaje jej się kortykosteroidy albo przeprowadza się u niej hemodializy. Jedynym skutecznym sposobem na to, by uniknąć zatrucia, jest bezwzględne wystrzeganie się spożycia olszówek. Należy też mieć 100% pewności, że jest się w stanie dobrze zidentyfikować rydze, które bywają bardzo podobne do olszówek.

Jak nie pomylić rydza z grzybem olszówką?

Rydz mleczaj cieszy się bardzo dobrymi opiniami i wielu docenia go za walory smakowe. Dlatego wiele osób stara się go znaleźć za wszelką cenę. Konieczne jest zachowanie ostrożności, bo olszówki przypominają niekiedy rydze.

Rydze mają podobne blaszki i podobnej wielkości kapelusz. Różni się on jednak barwą od kapelusza olszówek – jest w większości pomarańczowy, z niewielkimi odcieniami zieleni. Jeśli uszkodzi się blaszki rydza, to zaczną one zielenieć. Najważniejszą cechą charakterystyczną rydza jest to, że w jego miąższu znajduje się pomarańczowe mleczko, które ma gorzkawy smak i miłą woń.