Otyłość u dzieci – przyczyny, skutki, sposoby rozwiązania problemu

Otyłość u dzieci – statystyki

Dane WHO z 2016 roku wskazują, że nadwaga i otyłość u dzieci to problem dotyczący blisko 18% populacji w wieku 5–19 lat. Wyniki badania z lat 2016–2017 obejmującego polskie dzieci w wieku 6–8 lat pokazują, że co trzecie dziecko z tej grupy wiekowej ma nadmierną masę ciała. Z przeglądów porównujących sytuację Polski na tle krajów europejskich wiadomo, że rozpowszechnienie nadmiernej masy ciała u dzieci w grupie 2–7 lat jest większe niż średnia europejska. Natomiast jeśli chodzi o nastolatki (11–15 lat), dysponujemy danymi z raportu z 2018 roku. Zgodnie z nim 21,3% nastolatków ma nadmierną masę ciała, przy czym otyłość u dziewczynek występowała rzadziej niż u chłopców.

Otyłość u dzieci – czy BMI jest wskaźnikiem diagnostycznym?

Otyłość u dzieci jest rozpoznawana na podstawie wskaźnika BMI, jeśli przekracza on wartość 95. centyla dla płci i wieku. Natomiast nadwagę stwierdza się w przedziale 85.–95. centyla. Przy tym należy zaznaczyć, że siatki centylowe dla dzieci warszawskich, wykorzystywane w praktyce klinicznej, punkty odcięcia dla nadwagi mają zlokalizowane na poziomie 90. centyla, a otyłość u dzieci wskazuje przekroczony 97. centyl. Zgodnie z POA (Pediatric Obesity Algorithm) u dzieci poniżej 24. miesiąca nie ocenia się wskaźnika BMI, ponieważ jest on fizjologicznie wysoki w tym wieku. Elementem diagnostyki obok siatek centylowych jest również pomiar pasa, który pomaga ocenić ewentualną otyłość brzuszną u dzieci.

Otyłość u dzieci – skutki zdrowotne i psychospołeczne

Skutków otyłości u dzieci jest sporo i obejmują one różne strefy życia dziecka czy nastolatka. Otyłość u nastolatków oraz dzieci łączy się z pogorszeniem jakości życia, często niską samooceną, obniżeniem poczucia własnej wartości, lękami, izolacją socjalną, poczuciem braku akceptacji przez rówieśników lub niestety, realnym brakiem tej akceptacji ze strony otoczenia. Otyłość wśród dzieci wiąże się z ryzykiem rozwoju insulinooporności, a także, jeszcze diagnozowanej do niedawna prawie wyłącznie u dorosłych, cukrzycy typu II. Są one obciążone także podwyższonym ryzykiem zaburzeń profilu lipidowego, szczególnie jeśli występuje u nich otyłość brzuszna. Ponadto mogą rozwijać się u nich niealkoholowe stłuszczenia wątroby oraz są one bardziej predysponowane do wystąpienia bezdechu sennego. Dzieci otyłe zdecydowanie częściej borykają się również z problemem nadmiernej masy ciała w wieku dorosłym.

Przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży

Do rozwoju otyłości prowadzi nierównowaga energetyczna, która polega na pobieraniu zbyt dużej ilości energii w stosunku do potrzeb organizmu. Nadwyżka kumulowana jest w postaci tkanki tłuszczowej, co wiąże się ze wzrostem liczby i rozmiaru komórek tłuszczowych (adipocytów). Jednak konkretnych przyczyn tego, że dziecko czy nastolatek przyjmuje zbyt wiele energii w swoich posiłkach, może być wiele. Wśród nich warto wskazać zajadanie problemów emocjonalnych czy zaburzenia odżywiania. Obowiązkowym elementem diagnostyki jest sprawdzenie, czy otyłość u dzieci i młodzieży nie jest wtórna, a więc wynikająca z dotychczas niezdiagnozowanej choroby czy zaburzenia. Jest to jednak niewielki odsetek przypadków, w 99% otyłe dzieci mają tzw. otyłość pierwotną. Przedłużający się nadmiar energii dostarczanej z pożywieniem, powodujący otyłość u dzieci i nastolatków, ma swoje przyczyny w niedostosowaniu ilości kalorii w posiłkach do wieku oraz aktywności dziecka.

Jak zapobiegać otyłości u dzieci?

Pomocne w zahamowaniu trendu rosnącej masy ciała u dzieci byłyby odgórne inicjatywy, czyli wszelkie programy zdrowotne. Otyłość, jak każda choroba, wymaga leczenia, a to wiąże się z kosztami. Zapobiegać jest łatwiej, niż leczyć, stąd większą uwagę należałoby zwrócić na profilaktykę otyłości u dzieci i młodzieży, np. poprzez programy zdrowotne prowadzone w szkołach. Jednak co możesz zrobić jako rodzic, aby zapobiegać otyłości? Na pewno warto zadbać o to, aby dziecko miało codzienną dawkę ruchu w formie spaceru czy różnego typu zabaw ruchowych. Do tego nie zaszkodzi przyjrzeć się diecie całej rodziny. Dzieci uczą się przede wszystkim przez obserwację i naśladownictwo, dlatego najlepszą profilaktyką otyłości u dzieci jest dobry przykład idący z góry. Trudno przekonać dziecko do jedzenia warzyw i owoców czy picia wody, skoro samemu się tego nie robi.

Otyłe dziecko – co zrobić i jak mu pomóc?

Ogromne znaczenie ma zmiana stylu życia całej rodziny. Otyłe dziecko potrzebuje wsparcia na drodze zmian, dlatego powinny one objąć wszystkich domowników. Zapobiega to swego rodzaju stygmatyzacji ze względu na „inność”. Modyfikacja pod kątem jakości produktów i ich ilości zawsze powinna być dostosowana do wieku dziecka i poziomu jego aktywności. Na podstawie wywiadu specjalista powinien oszacować dotychczasową wartość energetyczną i odżywczą posiłków. Podczas wywiadu poznaje on także preferencje rodziny, uwarunkowania kulturowe czy ekonomiczne, dzięki czemu może zaproponować odpowiednie rozwiązania. Podjęte interwencje mają służyć zbudowaniu zdrowych nawyków żywieniowych, które zaprocentują w przyszłości. Cele dietoterapii, zależne od wieku i wyjściowej masy ciała, mogą zakładać zarówno ograniczenie dalszego przyrostu masy ciała, jak i redukcję. Konsultacja ze specjalistą jest niezwykle ważna, ponieważ dzieci z otyłością są w fazie intensywnego rozwoju. Zbyt radykalne interwencje mogą go zaburzyć, a co więcej, wykształcać negatywne postawy wobec jedzenia.

1. M. Skrzypek i wsp., Postępowanie żywieniowe w leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2021, t. 27, nr 1, s. 13–22.
2. A. Gawlik i wsp., Powikłania otyłości u dzieci i młodzieży, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii” 2009, t. 5, nr 1, s. 9–27.
3. A. Kędzior i wsp., Trendy w występowaniu nadwagi i otyłości u dzieci na świecie, w Europie i Polsce, „Endokrynologia Pediatryczna” 2017, s. 41–48.