Czym jest poczucie winy? Jak przestać się zadręczać?

Czym jest poczucie winy?

Poczucie winy to stan emocjonalny, który jest wynikiem świadomości popełnionego przez nas niemoralnego lub niezgodnego z własnym sumieniem czynu. W niektórych przypadkach może być związane z potrzebą poddania się karze lub zadośćuczynienia osobie, wobec której zawiniliśmy.

Psychologowie są zgodni, że poczucie winy wynika z lęku, który budowany jest w nas już w dzieciństwie. Niejednokrotnie słyszymy od rodziców i opiekunów, że nie można kłamać, należy dzielić się z innymi, słuchać starszych od siebie, w złym tonie jest grymasić lub hałasować. Na dodatek, jeśli rodzic zaliczany jest do tych „surowych”, potrafi lepiej egzekwować takie zachowanie. Nierzadko wiąże się z tym określony system kar i zakazów. W pewnym stopniu jest to dla dziecka dobre, ponieważ uczy właściwych postaw społecznych. Jednak nadmierne strofowanie malucha może negatywnie wpłynąć na jego dorosłe życie. Takie osoby cechuje nadmierne poczucie winy i niska samoocena. Z drugiej strony rodzice, którzy są zbyt pobłażliwi, mogą wychować swoje dzieci na egoistów.

Duży problem jest wtedy, gdy poczucie winy nie jest bezpośrednio związane z faktyczną winą. Pojawia się u osób wysoko wrażliwych, z niskim poczuciem wartości lub u tych, które w dzieciństwie doświadczyły traumy, braku miłości lub zainteresowania. Poczucie winy bywa związane z niespodziewaną śmiercią bliskiej osoby. Żałoba jest wówczas dodatkowo wzmocniona przekonaniem, że odejście bliskiego jest spowodowane zaniedbaniem ze strony osoby odczuwającej winę. Taki stan może stopniowo prowadzić do rozwoju poważnych chorób, w tym depresji. Bywa nawet przyczyną śmierci.

Jakie są źródła poczucia winy?

Źródeł poczucia winy może być wiele. Najczęstszymi są:

• podstawowe zasady moralne panujące w społeczeństwie – chodzi tu przede wszystkim o rozróżnianie dobra i zła;

• błędy popełniane przez rodziców – większość rodziców stara się wychowywać swoje pociechy, kierując się głównie intuicją i tym, czego sami doświadczyli w dzieciństwie. Niestety taki model wychowania bywa sprzeczny z podstawowymi mechanizmami psychologii i potrzebami rozwojowymi dziecka. Kiedy maluch jest często karcony, brakuje mu ciepła i miłości, a ponadto musi zasłużyć na zainteresowanie, znacznie częściej rozwija się w nim poczucie winy. Jest on przekonany, że nie jest wart czułości. W dorosłości problemem może być asertywność, a dokładnie jej brak. Dziecko w przyszłości może też mieć kłopot z samooceną;

• wiara – w wielu religiach utrwalone są określone schematy postępowania i bojaźń względem wszechmogącego boga. Może to prowadzić do destrukcyjnych myśli i poczucia winy, która nie ma uzasadnienia w czynach,

• społeczeństwo – a ściślej mówiąc presja ze strony społeczeństwa, która towarzyszy rozwojowi człowieka. Przyjęło się, że każdy z nas musi przejść przez dokładnie takie same etapy, m.in. ukończenie studiów, ślub, rodzicielstwo i uzyskanie dobrze płatnej, stałej pracy. Wyłamanie się z tego schematu lub brak powodzenia w jakiejkolwiek z tych dziedzin życia może powodować silne poczucie winy, załamanie, depresję i inne schorzenia o podłożu psychologicznym.

Często te porażki są dodatkowo wzmacniane krytyką społeczeństwa.

Jak poradzić sobie z poczuciem winy?

Pozbycie się poczucia winy bywa czasochłonne i wymaga cierpliwości. Jeśli borykasz się z tym problemem lub dostrzegasz go bliskiej ci osoby, reaguj. Brak działania może pogłębić poczucie winy i być przyczyną rozwoju wielu poważnych chorób.

Najskuteczniejszą metodą jest terapia psychologiczna. Specjalista pomoże ci odnaleźć źródło lęku i obaw. Czasami może trwać to miesiącami, jednak jest to konieczne, by proces terapeutyczny powiódł się. Ważna jest zatem świadomość problemu i wsparcie najbliższych.

Jednym z najpopularniejszych rodzajów terapii jest poznawczo-behawioralna. Polega ona na uświadamianiu pacjenta o tym, skąd bierze się negatywne postrzeganie własnej osoby i uczy, jak uniknąć podstawowych błędów w myśleniu. Nie mniej ważna jest umiejętność budowania ciągu przyczynowo-skutkowego i dostrzegania zależności między zachowaniem i jego konsekwencjami. Terapeuta może też zadecydować o wdrożeniu różnych technik relaksacji, w tym oddychania, jogi, medytacji i autoafirmacji.

W trudniejszych przypadkach konieczne może być wprowadzenie farmakoterapii. Tabletki o działaniu przeciwlękowym sprzedawane są wyłącznie z przepisu lekarza, dlatego nie próbuj brać ich na własną rękę. Muszą być one dopasowane przez specjalistę, a ich działanie stale kontrolowane.

1. K. Piotrowski, Wstyd i poczucie winy – co z nami robią?, „Charaktery”, 2020, nr 7.