Na czym polegają próby wątrobowe? Normy i wskazania

Rola wątroby w organizmie

Wątroba jest ważnym organem dla organizmu. Jej najważniejszą funkcją jest filtrowanie i oczyszczanie krwi z toksyn. Bierze ona również udział w metabolizmie węglowodanów, białek i lipidów. W wątrobie odbywa się produkcja cholesterolu, który jest potrzebny do wytwarzania kwasów żółciowych. Dziennie wątroba produkuje ich ok. 1,5 litra. W tym narządzie magazynowanych jest wiele witamin i minerałów, takich jak witaminy A, D, B12 czy żelazo. 

Do głównych funkcji wątroby należą:

• detoksykacja organizmu,

• gromadzenie glukozy zamienionej na glikogen,

• produkcja żółci,

• wchłanianie tłuszczów,

• przemiana hormonów tarczycy,

• niszczenie szkodliwych substancji, takich jak nikotyna i alkohol.

Ponadto wątroba pełni wiele innych funkcji ważnych dla ludzkiego organizmu. 

Próby wątrobowe – co to za badanie?

Próby wątrobowe pozwalają ocenić czynność wątroby poprzez badanie aktywności enzymów. Jest to istotne badanie, które pomaga w diagnostyce chorób wątroby, w oznaczeniu zniszczeń hepatocytów, w określeniu nieprawidłowości w syntezie białek lub problemów z odpływem żółci do dwunastnicy. Badania te wykonuje się z krwi pacjenta, który powinien być na czczo od przynajmniej 10–12 godzin. 

Do prób wątrobowych należą parametry:

• aminotransferaza alaninowa (ALT), 

• aminotransferaza asparaginianowa (AST),

• fosfataza zasadowa (ALP),

• gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP),

• bilirubina całkowita.

Bilirubina, czyli barwnik żółciowy, występuje w dwóch frakcjach – związanej i wolnej. Badanie bilirubiny całkowitej obejmuje zarówno jedną, jak i drugą. 

Kiedy warto wykonać próby wątrobowe?

Oznaczenie prób wątrobowych jest ważnym badaniem, ponieważ wątroba codziennie wykonuje ważną pracę dla całego organizmu. U zdrowych osób, które nie mają problemów z wątrobą, nie nadużywają alkoholu i prowadzą higieniczny tryb życia, badanie to powinno być przeprowadzone raz w roku. Należy jednak pamiętać, że choroby wątroby często nie dają dolegliwości bólowych, a o jej nieprawidłowym działaniu można się dowiedzieć, wykonując badania krwi lub USG. 

O badaniu wątroby warto pomyśleć, kiedy pojawiają się niepokojące objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak: wzdęcia, nudności, bóle brzucha, brak apetytu, a także osłabienie, krwawienie z nosa, zaburzenia miesiączkowania czy spadek libido. Niepokojąca może być również nagła utrata masy ciała, niespowodowana stosowaniem diety czy zwiększoną aktywnością fizyczną. Najczęściej zmiana trybu życia i diety jest pomocna w regeneracji wątroby, ale niekiedy mogą pojawić się groźniejsze choroby, takie jak gruczolak wątroby.

Kobiety w ciąży powinny wraz z innymi podstawowymi badaniami zrobić próby wątrobowe. Lekarze zalecają ich wykonywanie również osobom, których poprzednie wyniki nie były najlepsze, a także tym, którzy prowadzą zły tryb życia, czyli stosują dietę bogatą w cukier, tłuszcze trans i przetworzoną żywność. Regularna diagnostyka pozwala na wczesne wykrycie groźnych chorób i włączenie odpowiedniego leczenia. 

Normy

Każde laboratorium ma swoje normy, dzięki którym można ustalić, czy wykonane badania mieszczą się w określonym przedziale. Podniesione próby wątrobowe mogą świadczyć o chorobach wątroby, takich jak: stłuszczenie, marskość, zapalenie, choroba Wilsona, porfiria czy wirusowe zapalenie wątroby (WZW). Normy zazwyczaj kształtują się jak poniżej:

• ALAT: 5–40 U/l,

• ASPAT: 5–40 U/l,

• GGTP: mniej niż 35 U/l u kobiet, mniej niż 40 U/l u mężczyzn,

• ALP: różni się w zależności od płci i wieku, ale dla osób dorosłych norma wynosi 30–120 U/l,

• bilirubina całkowita: 5–17 mmol/l.

Często, kiedy wyniki są powyżej normy, obliczany jest również wskaźnik De Ritsa, czyli stosunek AST do ALT. Pomaga on określić rodzaj choroby. 

Jak obniżyć próby wątrobowe?

Na pracę tego kluczowego organu duży wpływ mają codzienne nawyki, dlatego warto wiedzieć, jak dbać o wątrobę, zwrócić uwagę na stosowane na stałe leki, dietę oraz aktywność fizyczną. Nie bez znaczenia jest również wypijanie odpowiedniej ilości wody. Osoby, które chcą obniżyć próby wątrobowe, powinny zmienić jadłospis, włączyć do niego warzywa i owoce, a także chude mięso i nabiał. Należy pić ziołowe herbaty oraz przynajmniej 2 litry wody dziennie, zrezygnować z alkoholu, tłuszczów trans, dużej ilości cukru. Niemałe znaczenie ma regularna aktywność fizyczna. Niekiedy zmniejszenie masy ciała pomaga poprawić nie tylko pracę wątroby, ale również gospodarkę cukrową czy zmniejszyć cholesterol. 

Czasami konieczna okazuje się dodatkowa suplementacja, której celem jest usprawnienie pracy wątroby. Warto włączyć witaminy z grupy B, w szczególności B6 oraz B12. Zalecane są także zioła, takie jak: mniszek lekarski, ostropest plamisty, dziurawiec czy karczoch zwyczajny. Powinny stanowić one uzupełnienie zdrowej, lekkostrawnej diety.

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. J. Klamann, T. Smiatacz, Diagnostyka wirusowych zapaleń wątroby w praktyce lekarza pierwszego kontaktu, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2016, t. 10, nr 2, s. 66–72
3. E. Dutkiewicz, Autoimmunologiczne zapalenie wątroby występujące w populacji dorosłej, „Studia Medyczne” 2011, nr 22, s. 63–70.
4. A. Panasiuk, Encefalopatia wątrobowa, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, nr 8(2), s. 64–75.