PSA wolny i całkowity. Dlaczego warto wykonać to badanie?

Czym jest swoisty antygen prostaty?

Swoisty antygen prostaty, czyli PSA (Prostate Specific Antigen), jest enzymem wytwarzanym w gruczole krokowym – niewielkim narządzie będącym częścią układu moczowo-płciowego u mężczyzn. Gruczoł krokowy, zwany również prostatą lub sterczem, znajduje się poniżej pęcherza moczowego i otacza część cewki moczowej. Wytwarza wydzielinę, która przedostaje się do cewki moczowej podczas ejakulacji i umożliwia przeżycie plemników. Badanie PSA jest od wielu lat wykorzystywane w medycynie jako marker chorób prostaty. Jest czułe, ale mało specyficzne. Zwiększenie poziomu PSA może towarzyszyć zarówno łagodnemu przerostowi gruczołu krokowego, jak i rakowi prostaty.

PSA wolny i całkowity – czym się różnią?

Swoisty antygen prostaty jest wytwarzany w komórkach nabłonka gruczołu krokowego w formie proenzymu noszącego nazwę pro-PSA. Następnie przedostaje się do przewodów prostaty, gdzie ulega przemianie do aktywnego PSA. Część swoistego antygenu prostaty przedostaje się z przewodów gruczołu krokowego do naczyń krwionośnych i jest wykrywalna we krwi w dwóch postaciach:

• nieaktywnego, wolnego PSA (fPSA) – stanowi odsetek całkowitego PSA, który uległ proteolizie i pozostaje we krwi w formie niezwiązanej z białkami,

• aktywnego PSA – jego cząsteczki nie uległy proteolizie; po przedostaniu się do krwioobiegu PSA zostaje związane z białkami – inhibitorami proteazy.

Stosunek wolnego PSA do całkowitego (będącego sumą wolnego i aktywnego PSA we krwi) określa się mianem panelu PSA. Test ten jest jednym z podstawowych badań krwi u mężczyzn, u których poziom PSA całkowitego nieznacznie przekracza normę. Pamiętaj, że poziom swoistego antygenu stercza zwiększa się wraz z wiekiem. Wynik swojego badania skonsultuj z urologiem, który zinterpretuje go w oparciu o Twój wiek, stan zdrowia i ewentualne objawy. Możesz to zrobić podczas e-konsultacji lub stacjonarnie, w gabinecie lekarskim.

Dlaczego warto wykonać badanie?

Rak prostaty jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u mężczyzn na całym świecie. Częstość jego występowania wciąż rośnie. Według naukowców jest to konsekwencją coraz dłuższego czasu życia oraz zwiększonej wykrywalności nowotworu, głównie dzięki przesiewowym badaniom poziomu PSA u mężczyzn. Wczesne rozpoznanie choroby umożliwia wdrożenie odpowiedniej terapii, co wpływa na poprawę wyników leczenia i lepsze rokowanie u pacjentów. Od czasu wprowadzenia badania PSA do codziennej praktyki lekarskiej w latach 90., śmiertelność w przebiegu raka prostaty zmniejszyła się aż o 44%! Jest ono nie tylko przydatnym badaniem przesiewowym. Poziom PSA pozwala również na kontrolę postępów leczenia raka prostaty oraz wykrycie wznowy choroby.

Czy badanie PSA wymaga przygotowania?

Badanie poziomu PSA jest wykonywane z próbki krwi, pobranej najczęściej z żyły łokciowej. Do laboratorium nie musisz zgłaszać się na czczo, ale przed badaniem:

• unikaj długotrwałego pozostawania w pozycji siedzącej,

• unikaj jazdy na rowerze,

• zrezygnuj ze współżycia na kilka dni przed pobraniem krwi,

• wypij szklankę wody – ułatwi to personelowi medycznemu pobranie krwi do badania.

Nie powinieneś wykonywać oznaczenia PSA, jeśli w ciągu 2–3 tygodni przed badaniem przeszedłeś zabieg inwazyjny w obrębie gruczołu krokowego lub badanie per rectum z masowaniem prostaty. Poziom PSA może być wówczas podwyższony, a badanie wymaga powtórzenia po kilku tygodniach.

Podczas wizyty w gabinecie lekarskim poinformuj specjalistę o przyjmowanych lekach. Niektóre z nich (niesteroidowe leki przeciwzapalne, statyny, inhibitory 5-alfa reduktazy, tiazydy) mogą obniżać poziom PSA we krwi. Lekarz uwzględni stosowane przez Ciebie środki farmakologiczne podczas interpretacji wyników badań.

• Przeczytaj także, czym są mięśnie Kegla u mężczyzn i dlaczego warto je ćwiczyć!

Kiedy wykonać pierwsze badanie PSA?

Każdy mężczyzna powinien wykonać badanie PSA całkowitego między 40. a 45. rokiem życia [1]. U osób, u których ryzyko wystąpienia raka prostaty jest podwyższone, należy powtarzać je co roku. Do czynników ryzyka należą m.in.:

• rozpoznany zespół Lyncha (dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością),

• wywiad rodzinny w kierunku raka prostaty, szczególnie u krewnych 1. stopnia (np. u ojca, brata),

• liczne złośliwe choroby nowotworowe u członków rodziny,

• mutacja BRCA1 lub BRCA2.

Niezależnie od wieku badanie wykonuje się u mężczyzn z objawami mogącymi wskazywać na chorobę prostaty z częstomoczem, trudnością z oddawaniem moczu, krwiomoczem, bólami w podbrzuszu czy zaburzeniami erekcji. Badania przesiewowe przestaje się zwykle wykonywać u mężczyzn po osiągnięciu 75 lat. Nie ma wskazań do ich wykonywania także w przypadku przewidywanej długości życia krótszej niż 10 lat.

PSA wolny i całkowity – jak interpretować wyniki?

Za ogólną normę PSA całkowitego przyjmuje się poziom <4,0 ng/mL [1]. Trzeba jednak pamiętać, że nie każdy wynik przekraczający tą wartość świadczy o obecności raka prostaty, a niższy wynik nie wyklucza tej choroby. U mężczyzn po 70. roku życia poziom PSA może być wyższy. Eksperci uważają u nich za normę PSA <6,5 ng/mL. Podwyższone PSA może być także konsekwencją przerostu gruczołu krokowego czy zapalenia prostaty.

Gdy poziom PSA wynosi 4–10 ng/mL zaleca się wykonanie panelu PSA, czyli określenia stosunku wolnego PSA do całkowitego. Wynik <10% świadczy o wysokim ryzyku raka prostaty i wymaga pogłębienia diagnostyki, np. biopsji gruczołu krokowego.