Style przywiązania w bliskich związkach – jak powstają i czym się charakteryzują?

Wczesne doświadczenia a przywiązanie

Bliskość z drugim człowiekiem oraz przywiązanie do niego to wrodzone potrzeby każdego człowieka. Ich ewolucyjne uzasadnienie jest proste: niemowlę nie jest w stanie samo się sobą zaopiekować, a oddalenie od innych ludzi naraża je na liczne śmiertelne niebezpieczeństwa. Fizyczna bliskość z opiekunem stanowi więc konieczny warunek przetrwania. Teoretycznie takie pierwotne przywiązanie może łączyć noworodka i dowolną dorosłą osobę, która sprawuje nad nim opiekę (i często tak się dzieje), jednak niektórzy badacze uważają, że zwykle ta relacja nawiązywana jest z matką, niezależnie od stopnia bliskości jej i dziecka. Według nich dzieje się tak, ponieważ więź nawiązywana jest przed narodzinami poprzez słuchanie głosu matki i oswajanie się z nim jeszcze w okresie prenatalnym.

Przywiązanie niemowlęcia do opiekuna manifestuje się na kilka sposobów:

• poszukiwanie, monitorowanie oraz utrzymywanie bliskości z osobą, która stanowi źródło ochrony i poczucia bezpieczeństwa;

• traktowanie figury przywiązania jako bezpiecznej bazy, której bliskość zachęca do eksplorowania otoczenia. Dzieci, które w danym momencie mają dostęp do opiekuna, chętniej angażują się w aktywności związane z poznawaniem świata. Natomiast gdy ten przez jakiś czas jest nieobecny, eksploracja ustaje;

• uciekanie do figury przywiązania w sytuacjach lęku lub zagrożenia.

U małych dzieci można zaobserwować charakterystyczną sekwencję reakcji na rozdzielenie z głównym opiekunem. Kiedy matka lub ojciec się oddalają, najpierw następuje protest (płacz, poszukiwanie rodziców, opór przeciw próbom pocieszenia przez inne osoby). Drugą fazą jest rozpacz (rezygnacja, smutek). Następnie przychodzi czas na etap negacji przywiązania. Gdy opiekun wraca do pomieszczenia, dziecko go unika i ignoruje. Fazie tej mogą towarzyszyć zaburzenia nazywane kiedyś „chorobą sierocą”, czyli odmowa jedzenia i wycofanie z kontaktów z innymi. Jako że ten sam cykl można zaobserwować również u innych naczelnych, badacze uważają, że system przywiązania jest wrodzony.

Style przywiązania – jakie są i czym się charakteryzują?

To, jak wyglądają spontaniczne relacje między dzieckiem a głównym opiekunem, wpływa na rozwój jego stałego wzorca przywiązania.

Pierwszym ze stylów przywiązania jest styl bezpieczny (dotyczący ok. 66% dzieci), kształtujący się, kiedy dziecko ma możliwość eksplorowania świata, gdy czuje się bezpiecznie w bliskości z opiekunem. Taki styl związany jest z określonymi cechami i zachowaniami rodzica: wrażliwością, dostępnością emocjonalną, reagowaniem na sygnały wysyłane przez niemowlę i dostrojeniem do jego potrzeb. Innymi słowy, matka lub ojciec oferują opiekę i wsparcie za każdym razem, kiedy dziecko płacze, i tak długo, jak ono tego potrzebuje. Bezpieczny styl przywiązania można rozpoznać nie tyle po reakcji dziecka na rozłąkę z opiekunem, ile po zachowaniu po jego powrocie – wówczas natychmiast się uspokaja i wraca do zabawy.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku stylu unikowego, występującego w 21% przypadków. Tutaj dziecko zdaje się nie reagować ani na opuszczenie przez rodzica, ani na jego powrót. Żadna z tych rzeczy nie wpływa na eksplorację, w którą się angażuje. Jednak badania pokazują, że to tylko pozory: choć takie dzieci nie wykazują szczególnej zmiany zachowania podczas rozłąki, ich organizmy zdradzają oznaki stresu, takie jak przyspieszone bicie serca oraz podwyższony kortyzol (który osiąga wyższy poziom niż u dzieci ze stylem bezpiecznym znajdujących się w tej samej sytuacji). Według badaczy taki styl przywiązania kształtuje się u dzieci, które przeżyły długą rozłąkę z opiekunami lub doświadczyły z ich strony odrzucenia podczas prób nawiązania kontaktu oraz wyrażania trudnych emocji. Niemowlęta z takimi doświadczeniami niejako uczą się, że wyrażana przez nie potrzeba bliskości nie spotyka się z pożądaną reakcją, więc nie ma sensu zabiegać o uwagę. Takie dzieci można poznać m.in. po tym, że nie reagują na próby przytulenia, podczas których są bezwładne i nie przywierają do drugiej osoby.

Trzecim stylem przywiązania jest styl lękowo-ambiwalentny, dotyczący ok. 19% niemowląt. Ich sposób reagowania na oddalenie się opiekuna jest typowy dla opisanej na początku fazy protestu. Takie dzieci nie są w stanie swobodnie badać otoczenia, ponieważ są zbyt pochłonięte pilnowaniem, by rodzic nie zniknął z ich pola widzenia. Bardzo źle reagują na rozłąkę: wpadają w rozpacz i przeżywają bardzo gwałtowne, silne emocje. Natomiast kiedy figura przywiązania wraca, odrzucają ją, wpadają w złość i wyrywają się z jej objęć. Według badaczy ten styl przywiązania kształtuje się, gdy dziecko może liczyć co najwyżej na sporadyczną dostępność opiekuna, którego zachowanie cechuje się nieprzewidywalnością i brakiem wrażliwości.

Konsekwencje dziecięcego przywiązania w dorosłym życiu

Jak nietrudno się domyślić, konsekwencje wczesnych relacji z rodzicami i rozwinięte pod ich wpływem wzorce przywiązania mają znaczenie nie tylko w dzieciństwie, ale również przez całe dalsze życie. Stopień doświadczanego poczucia bezpieczeństwa oraz sposób eksploracji świata pozwalają do pewnego stopnia przewidzieć, jakie cechy rozwinie dziecko i jak będzie sobie radziło z różnymi wyzwaniami. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania statystycznie mają wyższą samoocenę od innych, przejawiają tendencję do przeżywania pozytywnych emocji, są elastyczne, lubią podejmować inicjatywę, mają wyższe kompetencje społeczne i większą umiejętność koncentracji oraz są zdrowsze emocjonalnie. Unikowy styl przywiązania łączy się z częstszym stosowaniem przemocy i tendencją do przeżywania złości, a także koreluje z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, osobowością narcystyczną oraz osobowością schizoidalną. Natomiast osoby o ambiwalentnym stylu przywiązania często padają ofiarami przemocy, a jednocześnie bywają infantylizowane przez otoczenie i budzą potrzebę opieki. Niestety częściej od innych cierpią na histrioniczne zaburzenie osobowości.

Styl przywiązania dorosłego pozwala również przewidzieć wzorzec bliskości, który rozwinie się u jego ewentualnych dzieci. Innymi słowy, style przywiązania często są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Style przywiązania w relacjach romantycznych

Być może zastanawiasz się, jak Twoje wczesnodziecięce kontakty z rodzicami wpływają na związki partnerskie, które współtworzysz w dorosłym życiu. Rzeczywiście, styl przywiązania w dużym stopniu determinuje zarówno sposób przeżywania emocji, jak i zachowanie w takich relacjach.

Bezpieczny styl przywiązania wiąże się z największą satysfakcją ze związku oraz z jego stabilnością. Osoby, które go wykształciły, nie mają problemów z budowaniem intymności i zaufania, potrafią zwierzać się partnerowi oraz prosić o pomoc i ją przyjmować.

Osoby z unikającym stylem przywiązania tworzą burzliwe relacje cechujące się licznymi wzlotami i upadkami. Unikają intymności, często są zazdrosne i nie ufają innym. Nie potrafią prosić partnera o wsparcie nawet wtedy, gdy go potrzebują. Zaprzeczają własnej potrzebie bliskości, a od długotrwałych związków uczuciowych wolą przelotne kontakty o charakterze seksualnym. Nierzadko koncentrują się wyłącznie na karierze zawodowej, która wypełnia całe ich życie.

Z kolei styl lękowo-ambiwalentny łączy się ze skłonnością do przeżywania obsesyjnych, skrajnych namiętności. Osoby o takim wzorcu przywiązania w związkach przeżywają huśtawkę emocjonalną i silną zazdrość o partnera. Bardzo boją się odrzucenia i kurczowo trzymają się aktualnej relacji. Dodatkowo mają wrażenie, że nie są wystarczająco doceniane, zarówno ze strony romantycznego partnera, jak i innych ważnych dla siebie osób.