Czym różni się bezpłodność od niepłodności? Którą z nich można leczyć?

Bezpłodność a niepłodność są wyrazami bliskoznacznymi, ale różnica między nimi jest ogromna

Pary starające się o dziecko dłużej niż inni często zagłębiają się w fachową literaturę dotyczącą ich problemu. Na początku mnogość pojęć i ich znaczeń może przeszkadzać w zrozumieniu informacji. Podstawowymi terminami są niepłodność i bezpłodność, które brzmią bardzo podobnie. Różnica między tymi pojęciami jest jednak zasadnicza i niezwykle istotna. Niepłodność może być leczona z sukcesem, a bezpłodność z definicji jest nieuleczalna.

Bezpłodność – przyczyny i możliwe postępowanie

Zgodnie z definicją przekazaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization) bezpłodność to trwała niezdolność do rozrodu u jednego z partnerów. Może ona dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. W praktyce problem dotyczy zazwyczaj jednego z partnerów.

Przyczyną bezpłodności u kobiet może być przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników, brak jajników lub macicy w wyniku operacyjnego usunięcia albo ich pierwotne niewykształcenie, jak w zespole Mayera-Rokitansky’ego-Kustera-Hausera (ang. MRKH syndrome).

Męska bezpłodność może być spowodowana usunięciem jąder, powikłaniem chorób zakaźnych, takich jak np. świnka, lub rozwojem choroby nowotworowej. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą być bezpłodni z przyczyn genetycznych. Mowa tu na przykład o takich wadach jak aberracje chromosomowe.

O ile niepłodność można poddawać wielu różnym metodom leczenia, o tyle bezpłodność nie daje tylu opcji, nie da się jej wyleczyć – pula rozwiązań jest bardzo ograniczona.

Leczenie bezpłodności jest niemożliwe, schorzenie jest trwałe i nieuleczalne. Pary, którym zależy na potomstwie, mogą korzystać z metod zastępczych, takich jak:

• adopcja,

• inseminacja nasieniem dawcy w przypadku, gdy kobieta jest płodna, 

• zapłodnienie in vitro (IVF),

• dawstwo komórek jajowych czy też zarodka w przypadku bezpłodności męskiej, gdy kobieta nie ma schorzeń, które uniemożliwiają donoszenie ciąży.

Niepłodność – diagnostyka i leczenie

Pacjenci borykający się z niepłodnością są na potencjalnie lepszej pozycji startowej. Powszechnie stosowana definicja, sformułowana przez Światową Organizację Zdrowia, opisuje niepłodność jako niemożność uzyskania ciąży przez okres 12 miesięcy, mimo regularnych stosunków płciowych (2–4 razy w tygodniu), bez stosowania metod antykoncepcyjnych.

Według szacunków niepłodność dotyczy obecnie od 10 do 16% osób w wieku rozrodczym. W Polsce około milion par zmaga się z problemem niepłodności, z czego niewielki ich odsetek pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności. 

Diagnostyka niepłodności

Pacjenci borykający się z niepłodnością są na potencjalnie lepszej pozycji startowej. Powszechnie stosowana definicja, sformułowana przez Światową Organizację Zdrowia, opisuje niepłodność jako niemożność uzyskania ciąży przez okres 12 miesięcy, mimo regularnych stosunków płciowych (2–4 razy w tygodniu), bez stosowania metod antykoncepcyjnych.

Według szacunków niepłodność dotyczy obecnie od 10 do 16% osób w wieku rozrodczym. W Polsce około milion par zmaga się z problemem niepłodności, z czego niewielki ich odsetek pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności. 

Należy pamiętać, że za około 50% niepowodzeń w poczęciu potomstwa odpowiada niepłodność męska. Co świadczy o potrzebie badania zarówno kobiet, jak i mężczyzn w diagnostyce niepłodności i bezpłodności.

• Przeczytaj także: Progesteron u mężczyzn – jak go podnieść lub obniżyć?

Pary, których dotknęła niepłodność, mogą uzyskać kompleksową pomoc współpracujących ze sobą ginekologów położników, endokrynologów, psychologów, embriologów i położnych.

Ośrodki zajmujące się tym problemem standardowo rozpoczynają wstępną diagnostykę od zebrania wywiadu dotyczącego szeroko pojętego zdrowia, współżycia i regularności cykli miesiączkowych.

Następnie przeprowadza się badanie podmiotowe, przedmiotowe, wraz z badaniem ginekologicznym, wybrane badania dodatkowe, w tym hormonalne (laboratoryjne) i obrazowe. Podstawowymi informacjami, jakie lekarz chce uzyskać, są: budowa układu rozrodczego, ocena jego anatomii i funkcji, to, czy pacjentka nie ma wad macicy i czy ma drożne jajowody. Bada się czynność jajników, sprawdza, czy pacjentka prawidłowo miesiączkuje, a także czy w cyklu miesiączkowym występuje owulacja. 

Na kolejnym etapie diagnostyki u kobiet wykonuje się dodatkowe badania laboratoryjne, w tym rekomendowane są następujące badania hormonalne: oznaczenie stężenia hormonu folikulotropowego (FSH, follicle-stimulating hormone), hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone), estradiolu, tyreotropiny (TSH, thyroid-stimulating hormone), testosteronu i prolaktyny. W niektórych przypadkach, w celu wykluczenia niskiej rezerwy jajnikowej, można sprawdzić stężenie hormonu antymüllerowskiego (AMH, anti-Müllerian hormone). 

Jako dodatkowe badania obrazowe, mające na celu ocenić anatomię narządów pacjenta, można przeprowadzić ultrasonografię (czasami z projekcją 3D), histerosalpingografię (HSG), kontrastową histerosalpingosonografię. Diagnostyka w kierunku endometriozy polega na wykonaniu eksperckiego USG bądź badania rezonansu magnetycznego miednicy mniejszej.

Przy rozpoznaniu lub podejrzeniu występowania zmian w jamie brzusznej można przeprowadzić diagnostyczną albo naprawczą laparoskopię. Gdy lekarz rozpozna wadę macicy, polip bądź inne schorzenie objawiające się obecnością zmian w jamie macicy, zaleca wykonanie histeroskopii w celu leczenia zmian. 

U mężczyzn wywiad, badanie przedmiotowe, badanie nasienia i dodatkowa diagnostyka powinny dążyć do rozpoznania przyczyny i wdrożenia leczenia przyczynowego. Wykonuje się badanie seminologiczne, czyli sprawdzenie parametrów nasienia, po co najmniej 5–7- dniowym okresie abstynencji seksualnej. 

Przeprowadzenie dodatkowych badań diagnostycznych u mężczyzn ma na celu wykluczenie:

• zaburzeń hormonalnych, takich jak wydzielanie lub działanie gonadotropin przysadkowych, hormonów steroidowych, tarczycowych, 

• czynników środowiskowych oddziałujących na pacjenta,

• wrodzonych lub nabytych zaburzeń budowy jądra (wnętrostwo, zapalenie jąder, uraz mechaniczny jąder, skręt powrózka nasiennego),

• niedrożności dróg wyprowadzających nasienie, niedorozwoju najądrzy i nasieniowodów, zapalenia najądrzy,

• urazów mechanicznych najądrzy, nasieniowodów, cewki moczowej, podwiązania nasieniowodów, zaburzeń seksualnych (brak wzwodu, brak wytrysku, zaburzenia budowy penisa).

W dalszej diagnostyce proponuje się badanie ultrasonograficzne jąder, powtarza się też badanie seminologiczne w razie obniżonych parametrów nasienia. Pacjent powinien zostać poinformowany, że taki wynik badania nasienia, poza wartościami referencyjnymi, nie oznacza bezpłodności, ale statystycznie zmniejsza szansę na poczęcie potomstwa. 

Leczenie niepłodności

Leczenie niepłodności zależy od jej przyczyn, a opcji jest wiele. Głównym zadaniem lekarza zajmującego się leczeniem niepłodności, zaraz po diagnostyce, jest leczenie przyczynowe przez hormonoterapię, czyli np. stymulację owulacji, leczenie chorób towarzyszących czy leczenie operacyjne. Gdy leczenie rozpoznanych zaburzeń nie przynosi efektów lub nie da się ich leczyć w inny sposób, proponuje się inseminację wewnątrzmaciczną lub zapłodnienie in vitro (IVF).