Malaria – co to jest? Przyczyny powstania i objawy chorobowe

Co to jest malaria?

Malaria to tropikalna choroba pasożytnicza wywoływana przez kilka gatunków pierwotniaka z rodzaju Plasmodium: P. falciparum, P. vivax, P. ovale, P. malariae oraz P. knowlesi, a dwa pierwsze uważa się za najgroźniejsze. Alternatywną nazwą tej choroby jest zimnica. Malaria w Polsce podlega obowiązkowi zgłoszenia i rocznie w kraju jest rejestrowanych kilkanaście do kilkudziesięciu jej przypadków. Dowiedz się więcej na temat innych chorób tropikalnych, na które są narażeni podróżujący do obszarów strefy tropikalnej i subtropikalnej. To m.in.: dur brzuszny, denga, żółta febra, wścieklizna czy zemsta faraona, która jest bezsprzecznie najczęstszą przypadłością podróżnych.

Malaria – gdzie występuje?

Każdego roku około 125 milionów podróżnych odwiedza rejony występowania malarii, położone w ponad 100 krajach. U ponad 10 tysięcy z nich rozwija się malaria. Rejony wysokiego ryzyka to m.in.: Gambia, Ghana, Gwinea, Tanzania, Togo, Uganda, Angola, Benin, Kongo, Mali,Republika Środkowoafrykańska, Mauretania, Czad, Gabon, Kamerun, Nigeria, Papua-Nowa Gwinea, Senegal, Sierra Leone, Wybrzeże Kości Słoniowej. Do krajów o umiarkowanym ryzyku zachorowania należą m.in.: Burundi, Mozambik, Etiopia, Kenia, Madagaskar, Malawi, Gujana Francuska, Indie, Peru, Afganistan, Birma, Rwanda, Zambia. Natomiast krajami o niskim ryzyku zachorowania są m.in.: Boliwia, Chiny, Laos, Malezja, Ekwador, Jemen, Kambodża, Korea Południowa, Meksyk, Filipiny, Gwatemala, Indonezja, Namibia, RPA, Nepal, Botswana, Brazylia, Tajlandia, Bangladesz, Belize, Wietnam.

Malaria – jak można się zarazić?

Do zakażenia pierwotniakami z rodzaju Plasmodium dochodzi z udziałem samic komarów Anopheles. Owady te są wektorem malarii przenoszącym ją między osobami chorymi i zdrowymi.Żywiące się krwią ludzką zakażone komary wprowadzają zarodźca do organizmu człowieka podczas ukąszenia razem ze śliną. Zdecydowanie rzadsze są przypadki zakażenia malarią podczas:

• transfuzji krwi, 

• transplantacji narządów, 

• korzystania z zanieczyszczonych narzędzi medycznych,

• z matki na płód przez łożysko.

Cykl rozwojowy zarodźców malarii

Po dostaniu się pierwotniaków do krwi część z nich ulega zniszczeniu przez białe krwinki (element układu odpornościowego), a część z krwią trafia do wątroby. W ciągu pół godziny znikają z krwi. W wątrobie od 1 do 3 tygodni ma miejsce pozakrwinkowa faza rozwojowa, podczas której pierwotniaki zmieniają kształt, dzielą się, przekształcają i pękają. W przeciągu 5–21 dni dochodzi do uwalniania się do krwi tysięcy pierwotniaków. Atakują one czerwone krwinki, prowadząc do ich rozpadu i pojawienia się objawów malarii. W erytrocytach zachodzi rozmnażanie płciowe zarodźca. Te formy z pobraną krwią mogą zarażać samice komara. 

Objawy malarii

Objawy malarii dają o sobie znać po okresie wylęgania się pierwotniaka. W zależności od poszczególnych gatunków pojawiają się po 7–14 dniach przy ataku P. falciparum, 7–30 dniach – P. malariae czy 8–14 dniach – P. vivax i P. ovale. Początkowe objawy malarii są mało charakterystyczne. Wymienia się wśród nich zwłaszcza wysoką temperaturę ciała, dreszcze, ból głowy, nudności, wymioty. Następnie dochodzi do znacznego spadku temperatury ciała i obfitego pocenia się chorego. Po określonym czasie pacjent zaczyna ponownie gorączkować – po 24 godzinach w zakażeniu P. knowlesi, po 48 godzinach – P. vivax i P. ovale, po 72 godzinach – P. malariae, a w przypadku zakażenia P. falciparum gorączka jest stała lub występuje nieregularnie. Na skutek niszczenia czerwonych krwinek i komórek wątrobowych pojawiają się niedokrwistość, hemoglobinuria, żółtaczka. Chorobie towarzyszyć mogą dodatkowo: bóle mięśniowe, objawy neurologiczne, bóle kręgosłupa, kaszel, duszność, objawy ze strony układu pokarmowego.

U chorych z ciężkim przebiegiem choroby mogą wystąpić dodatkowo:

• zaburzenia świadomości, 

• niewydolność oddechowa, 

• zaburzenia kwasowo-zasadowe (kwasica),

• napady drgawkowe, 

• niewydolność nerek, 

• niewydolność wątroby, 

• obrzęk płuc, 

• wstrząs.

Malaria – leczenie

Podstawą leczenia malarii jest farmakoterapia z wykorzystaniem leków przeciwmalarycznych. W ciężkich przypadkach podawane są one początkowo w formie dożylnej, a następnie doustnie. W lżejszych przypadkach – w formie doustnej. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca leczenie malarii z użyciem kombinacji kilku leków opartych na pochodnych artemizyny. Leczenie jest prowadzone w szpitalach, w tym przeważnie w specjalistycznych ośrodkach medycyny tropikalnej. Chorych nawadnia się dożylnie. Trudne przypadki wymagać mogą m.in. przetoczenia preparatów krwiopochodnych, leczenia nerkozastępczego – dializy, respiratoroterapii. 

W jaki sposób zapobiegać malarii? Zasady profilaktyki malarii

Podróżujący do rejonów malarycznych mogą chronić się przed zachorowaniem poprzez:

• chemioprofilaktykę – przyjmowanie leków antymalarycznych,

• stosowanie repelentów – płynów odstraszających komary,

• odpowiedni ubiór (pełne obuwie, długi rękaw i nogawka), 

• spanie w klimatyzowanych i dobrze zabezpieczonych moskitierami pomieszczeniach,

• używanie moskitier okiennych i nadłóżkowych nasączonych insektycydem,

• eliminację komarów wewnątrz pomieszczeń środkami owadobójczymi (insektycydami).

Po szczegółowe informacje na temat profilaktyki malarycznej podróżujący powinni zgłosić się przed wyjazdem do lekarza medycyny podróży. Nieprzestrzeganie zasad profilaktyki powoduje nawet czterokrotny wzrost względnego ryzyka zachorowania na malarię.