Niedobór wapnia – przyczyny, objawy i skutki

Jaką rolę pełni wapń w organizmie i jakie jest zapotrzebowanie na ten pierwiastek?

Wapń to podstawowy materiał budulcowy kości i zębów. Bierze udział w przewodnictwie bodźców nerwowych, skurczu mięśni, aktywuje niektóre enzymy, uczestniczy w regulacji hormonalnej i krzepnięciu krwi. Jest również potrzebny do pracy układu sercowo-naczyniowego. Głównym rezerwuarem wapnia są kości i zęby, a zaledwie 1% wapnia znajduje się w płynach zewnątrzkomórkowych. Odpowiednie stężenie tego pierwiastka jest regulowane poprzez działanie hormonów – parathormonu i kalcytoniny. Zapotrzebowanie na wapń zmienia się na różnych etapach życia. U dzieci i nastolatków w związku z okresem wzmożonego wzrastania jest stosunkowo wysokie (1300 mg w wieku 10–18 lat). Zmniejsza się w czasie dorosłości do 1000 mg (z wyjątkiem okresu ciąży) i ponownie rośnie w wieku starszym, gdy zaczynają przeważać procesy kataboliczne (1200 mg).

Jak wykryć niedobór wapnia?

O ewentualnych niedoborach wapnia najczęściej często mowa jest w sytuacji, gdy dieta nie dostarcza odpowiedniej ilości tego pierwiastka. Natomiast klinicznie można je stwierdzić na podstawie badań laboratoryjnych. Niedobór wapnia nazywamy hipokalcemią. W surowicy krwi stężenie wapnia całkowitego spada do wartości poniżej 2,25 mmol/l i/lub wapnia zjonizowanego poniżej 0,95 mmol/l.

Niedobór wapnia – przyczyny i choroby, które mogą go wywołać

Niedobór wapnia bywa skutkiem niedoborowej diety. Stąd osoby na dietach eliminacyjnych, które ograniczają znaczące źródła wapnia w diecie (np. przetwory mleczne), muszą zatroszczyć się o jego dostarczenie z innych produktów. Objawy mogą wystąpić nagle, zarówno w wyniku ostrego, jak i przewlekłego niedoboru wapnia. Wśród przyczyn takiego stanu należy wskazać:

• niedobór witaminy D,

• niedoczynność przytarczyc i wynikające z niej problemy hormonalne,

• hiperfosfatemię (związaną z niewydolnością nerek),

• hipomagnezemię (może rozwijać się m.in. u alkoholików),

• przyjmowanie niektórych leków (np. diuretyków).

Niedobór wapnia bywa konsekwencją upośledzonego wchłaniania tego pierwiastka, np. w zespole złego wchłaniania. Występuje również w sytuacji nadmiernego odkładania się wapnia w tkankach lub nadmiernej utraty wapnia z moczem. Zmniejszone wchłanianie wapnia może być konsekwencją niekorzystnego stosunku wapnia do fosforu (którego nie brakuje w produktach spożywczych), ponieważ fosfor reaguje z wapniem. Co jeszcze powoduje niedobór wapnia? Na ujemny bilans wapniowy wpływa również nadmierne spożycie soli kuchennej i powiązane z tym zwiększone wydalanie wapnia. Wapń w warunkach fizjologicznych jest wchłaniany w jelicie cienkim, więc choroby upośledzające błonę śluzową w tych obszarach są potencjalną przyczyną hipokalcemii. Będzie to m.in.: celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba wrzodowa dwunastnicy, stan po resekcji jelit oraz długi czas leczenia pozajelitowego. Na liście przyczyn znajduje się także ostre zapalenie trzustki.

Jakie są objawy niedoboru wapnia?

Długotrwały niedobór wapnia w diecie lub zaburzona gospodarka wapniowa prowadzi do obniżenia stężenia wapnia we krwi. Objawy braku wapnia w organizmie, jeśli jest to niewielki spadek poniżej wartości prawidłowych, zwykle nie są widoczne. Taki stan nazywany jest hipokalcemią przejściową. W ostro rozwijającej się hipokalcemii pojawiają się mrowienia warg, języka, palców, bóle i kurcze mięśni, czyli tężyczka. U osób dorosłych objawem mogą być częstsze złamania, które nie zawsze od razu wiązane są z niedoborem wapnia. Objawy niedoboru wapnia w organizmie obejmują także masę mięśniową – może pojawić się odczuwalne osłabienie siły mięśni. W przypadku znaczącego obniżenia stężenia tego pierwiastka, które jest potencjalnie zagrażające życiu, pojawiają się też neurologiczne objawy niedoboru wapnia: dezorientacja, splątanie, niepokój, depresja, nerwowość, psychozy. Na niedobór wapnia wskazują też zmiany skórne – suchość, wyprysk atopowy, łuszczyca czy złuszczające zapalenie skóry.

Skutki niedoboru wapnia

Niedobór wapnia u dzieci powoduje:

• krzywicę, która polega na nieprawidłowym przyroście chrząstek nasadowych i uwapnieniu kości,

• zaburzenia neurologiczne,

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

Jeżeli hipokalcemia występuje przed ukończeniem 5. roku życia, prowadzi do zaburzeń uzębienia (osłabienie szkliwa, niedorozwój zębów przedtrzonowych). U dorosłych przede wszystkim skutkiem jest osteoporoza, która im bardziej zaawansowana, tym trudniejsza w leczeniu. Przewlekle utrzymujący się stan niedoboru wapnia jest przyczyną łamliwości paznokci i włosów, zaćmy, łysienia, zaburzeń w obrębie kości śródręcza i śródstopia.