Niegojąca się rana – co robić? Dlaczego rany nie chcą się goić?

Rosnący problem niegojących się ran

Specjaliści podkreślają, że niegojące się rany to problem, którego częstość występowania wzrasta z wiekiem. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych niegojące się rany występują u około 2% społeczeństwa, a blisko połowa spośród nich to owrzodzenia żylne. Ten rodzaj ran zaliczany jest do kategorii płytkich ran na skórze i stanowi powikłanie przewlekłej choroby żył kończyn dolnych. Wśród innych rodzajów trudno gojących się ran wymieniamy:

• odleżyny – połowa przypadków ulega wygojeniu w ciągu 1 roku, odleżyny 4 stopnia goją się u około 1/5 chorych,

• rany ostre – samouszkodzenia, niegojące się rany chirurgiczne, np. rana cięta, głęboka rana bez szycia, niegojące się rany pourazowe, np. rana szarpana, która powstaje poprzez zadziałanie zakrzywionego narzędzia,

• owrzodzenia troficzne – żylne (zakrzepica, zapalenie naczyń, przewlekła niewydolność żylna), niedokrwienne (zwężenie/niedrożność naczyń), zespół stopy cukrzycowej,

• owrzodzenia o innej etiologii – w chorobach autoimmunologicznych (np. w toczniu układowym, liszaju płaskim, twardzinie układowej), w nowotworze, chorobach metabolicznych, chorobach genetycznych (np. kolagenozach, zespole Wernera), odmrożeniu, ranie po oparzeniu.

Czynniki ryzyka rozwoju niegojących się ran

Do zaburzenia procesu gojenia się rany predysponować może szereg czynników. Wśród determinantów niegojącej się rany wymienia się przede wszystkim przyczyny:

• kliniczne – wiek, otyłość, niedożywienie, odwodnienie, choroby układu krążenia i choroby naczyń, miażdżycę, cukrzycę, czynniki genetyczne, nikotynizm, nowotwory, niewydolność chłonną, leki ogólnoustrojowe, zespół metaboliczny, niedokrwienie kończyn, lokalne lub ogólnoustrojowe niedotlenienie, osłabienie układu odpornościowego,

• niekliniczne – brak wiedzy chorego i rodziny,demencję, depresję, osłabienie mobilności, unieruchomienie, samotność, brak opieki, zmniejszoną zdolność do samoopieki, zaburzenia snu, sytuację ekonomiczną chorego, urazy, ucisk, siły tnące,

• ze strony ochrony zdrowia – źle postawioną diagnozę, brak wiedzy personelu, braki sprzętowe, braki kadrowe.

Objawy towarzyszące niegojącej się ranie

Oznaki, które mogą wskazywać na niegojenie się rany, to przede wszystkim:

• zaczerwienienie rany i jej okolic,

• ocieplenie okolic rany, podwyższona temperatura ciała,

• obrzęk w okolicy rany,

• nasilony wysięk,

• ból rany i jej okolic,

• powiększenie się obszaru zranienia,

• nieprzyjemny zapach rany,

• pulsowanie, pieczenie w obrębie rany.
  

Co robić w przypadku niegojących się ran?

W przypadku pojawienia się zaburzeń w procesie gojenia rany pacjent powinien się zgłosić do lekarza. Ogólne zasady leczenia niegojącej się rany opierają się na:

• określeniu rodzaju rany,

• określeniu przyczyny i czynników ryzyka oraz ich likwidacji, 

• prawidłowym i efektywnym oczyszczaniu, 

• prawidłowym doborze i zmianie opatrunku.

Personel medyczny w leczeniu niegojących się ran bez względu na ich pochodzenie wykorzystuje: model wilgotnej terapii Wintera, cechy idealnego opatrunku według Turnera, system TIMERS/MOISTS.

Oczyszczanie ran należy prowadzić z wykorzystaniem 2–3 metod jednocześnie. Rekomendowane są metody zachowawcze lub metoda ostra, czyli oczyszczanie chirurgiczne. Oczyszczanie rany powinno odbywać się podczas każdej zmiany opatrunku. Zazwyczaj wystarczające jest działanie miejscowe, które polega na mechanicznym usunięciu powierzchownej martwicy. Do oczyszczania ran niezakażonych używa się płynów obojętnych, np. PWE, 0,9% NaCl(tzw. soli fizjologicznej), a ran z cechami infekcji oraz zakażonych i zagrożonych infekcją – antyseptyków, np. podchloryny.Stosowanie preparatów, takich jak woda utleniona, spirytus, jodyna, powoduje niszczenie powstającego na nowo naskórka i ziarniny. Dlatego powinno się od nich odchodzić na rzecz nowszych środków.

Opatrunek zastosowany na ranę zawsze musi być jałowy. Ich zmiana odbywa się z reguły co kilka dni. Rany niezakażone należy zaopatrywać opatrunkami bez substancji przeciwdrobnoustrojowych, które dobiera się zgodnie z przeznaczeniem. Przykładowe opatrunki stanowią:

• opatrunki polimerowe – chłonące wysięk,

• opatrunki enzymatyczne – na rany pokryte martwicą,

• opatrunki oczyszczające – do usuwania biofilmu,

• opatrunki hydrożelowe – na rany z małą ilością wysięku i suche, pokryte martwicą,

• opatrunki hydrokoloidowe – w profilaktyce przeciwodleżynowej, do remodelingu,

• opatrunki alginianowe – na rany bez cech gojenia, krwawiące. 

Rany z cechami infekcji, zakażone i zagrożone infekcją wymagają zastosowania opatrunku przeciwdrobnoustrojowego. Przykładowe opatrunki stanowią:

• srebro metaliczne – na przetoki, rany z wysiękiem średnim do dużego, działają na poziomie wysięku,

• srebro jonowe – na rany z wysiękiem średnim do dużego, do przewlekłych, ostrych, odleżyn, oparzeń (do II stopnia), ran objętych krytyczną kolonizacją bakteryjną, działają w strukturach opatrunku,

• srebro nanokrystaliczne – na przetoki, kieszenie, na rany z wysiękiem średnim do dużego, działają w tkankach,

• PVP-jod – na rany z wysiękiem średnim do dużego, działa na poziomie wysięku, nie wchłania się przez nieuszkodzoną skórę.

Dodatkowo w przypadku niegojących się ran należy zadbać o stan skóry otaczającej ranę. Trzeba zapobiegać niedożywieniu lub leczyć je, gdyż upośledza ono proces gojenia ran, łagodzić towarzyszące dolegliwości bólowe, edukować chorego i jego bliskich. Wspomagającą rolę w leczeniu niegojących się ran odgrywają metody fizjoterapeutyczne, do których należą zwłaszcza: światłoterapia w bliskiej podczerwieni i światłem spolaryzowanym, kompresjoterapia, rękaw ozonowy, larwoterapia, terapia podciśnieniowa, hirudoterapia (terapia z wykorzystaniem pijawek).