Jak się rozpoznaje i leczy hiperstymulację jajników?

Po co się stymuluje jajniki?

Proces stymulacji jajeczkowania wykorzystuje się w leczeniu niepłodności, by uzyskać większą ilość komórek jajowych o odpowiednim stopniu dojrzałości. Celem stymulacji jest kontrolowana hiperstymulacja jajników (ang. controlled ovarian hyperstymulation, COH), która pozwala na produkcję wielu oocytów w jednym cyklu. Dojrzałe komórki jajowe pobiera się i przeprowadza dalsze etapy technik wspomaganego rozrodu (ang. assisted reproductive technology, ART), na przykład procedury in vitro (ang. in vitro fertilization, IVF). Podczas IVF pobrane oocyty są zapładniane w warunkach laboratoryjnych, a następnie podawane do macicy pacjentki, gdzie będzie rozwijał się zarodek. Zbyt mała liczba oocytów zmniejsza szansę na sukces IVF, dlatego większość pacjentek jest poddawana stymulacji jajeczkowania, co niestety niesie za sobą ryzyko pojawienia się działań niepożądanych stosowanych leków.

Definicja hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników (ang. ovarian hyperstimulation syndrome, OHSS) jest zjawiskiem jatrogennym (wynikiem procedur medycznych). OHSS jako powikłanie leczenia niepłodności z wykorzystaniem kontrolowanej hiperstymulacji jajników jest zwykle spowodowane przez skutki uboczne stosowania gonadotropin przysadkowych, których podawanie jest niezbędnym etapem w zastosowaniu technik wspomaganego rozrodu. Ten zespół chorobowy może być spowodowany nie tylko nadmiarem gonadotropin, czyli przestymulowaniem jajników, ale też nadmierną odpowiedzią jajników na nawet niewielkie ilości podawanych gonadotropin.

W Polsce co roku kilkadziesiąt kobiet starających się o dziecko zapada na ciężką postać OHSS. Większość przypadków zespołu hiperstymulacji jajników manifestuje się łagodnie i nie wymaga hospitalizacji. Ta choroba może mieć postać od łagodnej po krytyczną. Pierwsze objawy OHSS pojawiają się w drugiej fazie cyklu lub we wczesnej ciąży.

Co ciekawe, objawy zespołu mogą ujawnić się w ciąży fizjologicznej, po „normalnym” poczęciu, co jest zjawiskiem wyjątkowo rzadkim. Dzieje się tak, gdy ciężarna ma zmutowany gen kodujący receptor hormonu folikulotropowego (FSH), który zwiększa wrażliwość na gonadotropiny, a w ciąży we krwi pacjentki jest wysokie stężenie gonadotropiny kosmówkowej (beta-hCG).

Objawy hiperstymulacji jajników

Wyróżniamy cztery postaci OHSS – łagodną, umiarkowaną, ciężką i krytyczną. Lżejsze typy OHSS mogą być leczone ambulatoryjnie, postaci ciężka i krytyczna wymagają hospitalizacji i wdrożenia odpowiednich procedur, takich jak: nawadnianie, prowadzenie bilansu płynów czy odbarczenia wodobrzusza.

• Postać łagodna objawia się: dyspepsją (niestrawnością), zgagą, nudnościami, wzdęciami i wrażeniem obrzmienia brzucha. Te objawy zwykle same ustępują w ciągu kilku dni, zwykle od 7 do 9 dni po podaniu gonadotropiny. 

• Umiarkowany zespół hiperstymulacji jajników charakteryzuje się bólem brzucha, występowaniem biegunki, wymiotów i powiększeniem obwodu brzucha.

• W ciężkiej i krytycznej postaci OHSS powstaje dużo płynu przesiękowego, bogatego w białko, który gromadzi się w jamach ciała, w jamie opłucnowej, otrzewnowej czy nawet w osierdziu. Objawia się to: uczuciem duszności, zaburzeniami oddychania, masywnym wodobrzuszem, którym towarzyszy bardzo duże powiększenie jajników w obrazie ultrasonograficznym. Jeżeli w odpowiednim momencie nie wprowadzi się dobrze dobranego leczenia, mogą pojawić się: niewydolność oddychania, niewydolność krążenia, zaburzenia krzepnięcia w postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, w tym zatorowości płucnej. Rokowanie jest poważne, postać krytyczna zespołu hiperstymulacji jajników może być przyczyną śmierci.
  

Jeśli obawiasz się, że OHSS może wystąpić u Ciebie, to pamiętaj, że zespół hiperstymulacji jajników to choroba, która powinna zostać zdiagnozowana przez każdego ginekologa-położnika po dokładnym zebraniu wywiadu lekarskiego.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników?

Na wystąpienie ciężkiego OHSS najbardziej narażone są pacjentki szczupłe, młode, z większą rezerwą jajnikową. Pacjentki chorujące na zespół policystycznych jajników oraz z historią zaburzeń krzepnięcia (chorujące na zespół antyfosfolipidowy lub z zakrzepicą w wywiadzie) również są w grupie większego ryzyka wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników. Przed wdrożeniem protokołu stymulacji jajników bada się stężenie hormonu antymullerowskiego (AMH), co pozwala określić ryzyko wystąpienia OHSS.

Profilaktyka OHSS

Celem współczesnych metod leczenia niepłodności jest nie tylko większa skuteczność, ale i to, żeby było ono jak najmniej uciążliwe i jak najbardziej bezpieczne dla pacjentek. Dlatego w myśl zasady „Lepiej zapobiegać, niż leczyć” w protokołach stymulacji jajeczkowania widnieją zasady zmniejszające ryzyko OHSS. Jedną z nich jest stosowanie jak najmniejszych ilości gonadotropin przysadkowych w przebiegu stymulacji jajników do produkcji oocytów. Monitoruje się stężenie hormonów płciowych celem szybkiego wychwycenia pierwszych objawów OHSS. Przed kwalifikacją do podawania gonadotropin przeprowadza się dokładny wywiad i szereg badań, które pomagają określić ryzyko wystąpienia hiperstymulacji jajników. Jeśli ryzyko jest znaczne, przeprowadza się stymulację bez użycia gonadotropin. 

Jeżeli podejrzewasz u siebie zespół hiperstymulacji jajników, skonsultuj się z ginekologiem.