Jak może się objawiać zespół policystycznych jajników?

Czym jest PCOS?

Zespół policystycznych jajników (PCOS, ang. polycystic ovary syndrome), czyli zespół wielotorbielowatych jajników, jest zwany też zespołem Steina-Leventhala. Charakteryzuje się zaburzeniem funkcjonowania oraz wyglądu jajników. Jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych. Szacuje się, że zespół policystycznych jajników dotyka 4–12 %. kobiet miesiączkujących. Eksperci uważają, że to zaburzenie jest nadrozpoznawane, szczególnie u nastolatek. Oznacza to, że w wielu przypadkach PCOS diagnozuje się, mimo że nie zostały spełnione wszystkie kryteria rozpoznania PCOS. W wielu przypadkach odczuwane przez kobietę dolegliwości są nie objawami zespołu policystycznych jajników, ale innych chorób. Postawienie rozpoznania PCOS może być zasłoną dymna dla innych jednostek chorobowych.

W fizjologicznym cyklu miesiączkowym jeden pęcherzyk jajnikowy wzrasta i dojrzewa w nim komórka jajowa, aż do czasu owulacji. W zespole policystycznych jajników ten proces jest zaburzony przez zmienione stężenia hormonów. Wzrasta stężenie androgenów (hormonów męskich), co daje objawy choroby. Zespołowi policystycznych jajników może towarzyszyć wiele objawów ogólnoustrojowych.

PCOS a PCO/PCOM

Te dwa akronimy są związane z policystycznymi jajnikami, jednak nazywa się nimi inne schorzenia. 

• PCOS – oznacza zespół objawów, na który oprócz policystycznego obrazu jajników w badaniu USG składają się inne objawy, wynikające z zaburzeń hormonalnych.

• Skrót PCO (ang. polycystic ovary) lub PCOM (ang. polycystic ovarian morphology) oznacza jajniki, które w badaniu ultrasonograficznym mają policystyczny obraz. PCO jest obserwowane najczęściej u nastolatek i młodych kobiet z wysoką rezerwą jajnikową.

Dlaczego rozróżnienie tych pojęć jest ważne? Policystycznych jajników nie trzeba leczyć, jeśli nie dają objawów, a zespół objawów PCOS jest wskazaniem do rozpoczęcia leczenia, aby złagodzić objawy występujące u pacjentki, zmniejszyć ryzyko problemów sercowo-naczyniowych i poprawić płodność, jeśli pacjentka planuje potomstwo.

Co jest przyczyną PCOS? Jakie są czynniki ryzyka?

Przyczyny zespołu policystycznych jajników nie zostały do końca poznane. Większość ekspertów twierdzi, że największą rolę odgrywają czynniki genetyczne. Istnieje kilka teorii, które wciąż są na etapie badań. Jedna z nich mówi, że za powstawanie zespołu odpowiada duże stężenie hormonu antymullerowskiego (AMH) u matki podczas ciąży, gdyż często córki kobiet z PCOS same też chorują. Rozważa się również teorię rozwoju PCOS podczas dojrzewania, gdy kora nadnerczy zaczyna wydzielać więcej androgenów.

Czynniki ryzyka PCOS:

• PCOS u krewnych (20–30 % sióstr i 25–50 % matek pacjentek z PCOS cierpi na to samo schorzenie); 

• nadmierna ekspozycja na hormony męskie w życiu płodowym; 

• nadwaga i otyłość; 

• niezdrowy tryb życia; 

• wcześnie rozpoczęty proces dojrzewania płciowego; 

• niska masa urodzeniowa.

Jakimi objawami manifestuje się zespół policystycznych jajników?

Objawy możemy podzielić na kilka grup – na objawy kliniczne, biochemiczne i ultrasonograficzne. 

Objawy kliniczne PCOS

Objawy, na które skarży się pacjentka, to objawy kliniczne. Jeśli mierzysz się z PCOS, to możesz doświadczać takich objawów jak:

• oligomenorrhea, to nieregularne miesiączki występujące rzadziej niż co 35 dni, ale w odstępie mniejszym niż sześć miesięcy, 

• amenorrhea, czyli brak miesiączki (przez 6–12 miesięcy po uregulowaniu się cyklu w czasie dojrzewania),

• problemy z zajściem w ciążę – niepłodność,

• zmęczenie i złe samopoczucie,

• depresja i zaburzenia lękowe,

• problemy ze snem łącznie z bezdechem sennym.

Powyższymi objawami mogą manifestować się cykle bezowulacyjne, a konsekwencją braku owulacji są problemy z zajściem w ciążę i niepłodność.

Kolejną grupą objawów są te, które wynikają z hiperandrogenizmu. Należy do nich: nadmierne owłosienie ciała w miejscach typowych dla mężczyzn (hirsutyzm), obniżony tembr głosu, łysienie typu męskiego (tak zwane zakola), pobudzenie gruczołów łojowych powodujące trądzik i szybkie przetłuszczanie się włosów. Kontrolę objawów może zapewnić leczenie tabletkami antykoncepcyjnymi ze składnikiem antyandrogennym.

Objawy, które świadczą o zaburzeniach metabolicznych, to nadciśnienie tętnicze, nadwaga lub otyłość brzuszna typu androidalnego, hiperglikemia w konsekwencji insulinooporności. Zdrowa i przystosowana dla pacjentek z PCOS dieta pomaga opanować te objawy.

Objawy biochemiczne PCOS

Objawy biochemiczne, czyli takie, które ujawniają się w badaniu krwi. Badaj stężenia hormonów w odpowiednim czasie cyklu, najlepiej w 3.–5. dniu, czyli zaraz po zakończeniu krwawienia lub jeszcze w jego trakcie. W badaniach laboratoryjnych lekarz może odkryć cechy zaburzeń metabolizmu glukozy, takich jak insulinooporność i hiperinsulinemia czy hiperglikemia, u 30% pacjentek z PCOS można zauważyć nieprawidłowy wynik OGTT (testu obciążenia glukozą). 

Objawem PCOS są też nieprawidłowe stężenia hormonów płciowych, zwiększone stężenie LH (hormon luteinizujący) i jego nieprawidłowy stosunek do FSH (hormon folikulotropowy) powyżej 2:1 do 3:1, podwyższony poziom androgenów testosteronu i androstendionu i dehydroepiandrosteronu (DHEA-S). W trakcie diagnostyki mierzy się również stężenie SHBG (białka wiążącego hormony płciowe) oraz gonadotropin. Lekarz może również zlecić oznaczenie stężenia progesteronu w drugiej fazie cyklu, które odpowie na pytanie, czy w tym cyklu wystąpiła owulacja. Rozchwianie równowagi hormonów płciowych powoduje cykle bezowulacyjne.

Objawy ultrasonograficzne PCOS

Objawy ultrasonograficzne są rozpoznawane podczas badania USG narządu rodnego. Badanie powinno być wykonane przez pochwę, by zobrazować jajniki w jak najlepszej jakości i ocenić ich budowę. Jeśli nie zgodzisz się na badanie przezpochwowe lub dotychczas nie współżyłaś, można wykonać badanie sondą przezbrzuszną lub rozważyć badanie sondą przez odbyt. 

Pęcherzyki w jajniku przypominają albo sznur pereł (wiele drobnych pęcherzyków na obwodzie jajnika) lub ser szwajcarski (sporo niewielkich „dziur”). Pęcherzyki występujące w PCOS różnią się od torbieli jajnika, jednak warto przeprowadzić diagnostykę różnicową.

Według najnowszych wytycznych International PCOS Network z 2018 roku PCO rozpoznaje się, gdy objętość jajnika wynosi około 10 cm3 i/lub w każdym z jajników występuje co najmniej 20 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 mm.

Jajniki zaleca się ocenić w fazie cyklu, w której spodziewamy się obecności pęcherzyka wzrastającego, czyli dominującego, który pojawia się około 7. dnia cyklu u kobiet, które mają prawidłowy cykl miesiączkowy z owulacjami. Pęcherzyk dominujący rośnie około 2 mm na dzień i gdy osiągnie średnicę 20–22 mm, pęka, i ten moment jest nazywany owulacją.

U kobiet z PCOS nie dochodzi do dojrzewania jednego z pęcherzyków – właśnie wtedy lekarz może zaobserwować wiele pęcherzyków o podobnej wielkości w jajniku i brak pęcherzyka wzrastającego.

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników

PCOS rozpoznaje się u kobiet, które miesiączkują co najmniej dwa lata, by mieć pewność, że układ podwzgórze–przysadka–jajnik jest dojrzały i cykle powinny być już owulacyjne. Na początku miesiączkowania cykle bezowulacyjne są wariantem normy.

Aby rozpoznać PCOS, muszą być spełnione dwa z trzech kryteriów Rotterdamskich:

1. charakterystyczny policystyczny obraz jajników w ultrasonografii,

2. objawy kliniczne, związane ze zwiększeniem stężenia androgenów we krwi,

3. cykle bezowulacyjne lub z rzadko występującą owulacją.

Objawy PCOS nie są swoiste, dlatego niezbędne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej i wykluczenie innych potencjalnych przyczyn dolegliwości. Skonsultuj się w tej sprawie z doświadczonym ginekologiem. Po wizycie u ginekologa możesz otrzymać zalecenie, by umówić się na wizytę u endokrynologa, by wykluczyć niedoczynność tarczycy oraz inne jej choroby, zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy (WPN), hiperprolaktynemię, akromegalię oraz obecność guzów wydzielających męskie hormony płciowe.