Konflikt serologiczny – co to jest? Konsekwencje dla dziecka i sposoby profilaktyki

Konflikt serologiczny – co to jest?

Na wstępie odpowiedzmy na pytanie, co to jest konflikt serologiczny. Określa się w ten sposóbpatologię położniczą, która charakteryzuje się występowaniem w krwiobiegu ciężarnej kobiety przeciwciał klasy IgG skierowanych wobec antygenów obecnych na powierzchni krwinek czerwonych płodu. Przeciwciała te przechodzą do krążenia płodowego i prowadzą do niszczenia u dziecka wspomnianych składników krwi i ich funkcji. Dochodzi do tzw. hemolizy, czyli przedwczesnego i nieprawidłowego rozpadu czerwonych krwinek. W konsekwencji rozwija się choroba hemolityczna płodu i//lub noworodka. Mówiąc najogólniej, konflikt serologiczny to niezgodność pomiędzy grupami krwi matki i płodu. Warto wspomnieć, że tego typu różnice stanowią również główne przeciwwskazanie do oddawania krwi.

Kiedy występuje konflikt serologiczny?

Przypadki konfliktu serologicznego najczęściej dotyczą grup krwi Rh. Stan ten stwierdza się wówczas, gdy krwinki czerwone matki nie zawierają antygenu D, czyli ma ona grupę krwi Rh-, a na powierzchni krwinek czerwonych dziecka znajduje się antygen D, czyli ma ono grupę krwi Rh+. Rzadziej do powstania konfliktu serologicznego dochodzi w wyniku niezgodności w zakresie antygenu C układu Rh lub antygenu K1 w układzie grupowym Kell czy układzie grupowym krwi AB0. W pierwszej tabeli zaprezentowano sytuacje, w których może dojść do konfliktu matczyno-płodowego. 

                                                   Matka Rh (+)                             Matka RH (-)

Dziecko Rh (+)                           brak konfliktu                             konflikt serologiczny

Dziecko Rh (-)                            brak konfliktu                             brak konfliktu

Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego rośnie w przypadku tzw. zestawienia konfliktowego. Jest to stan niezgodności antygenów grup krwi, w którym matka ma krew Rh-, a ojciec Rh+, ale u kobiety nie wykrywa się przeciwciał. W drugiej tabeli przedstawiono krzyżówki krwi układu Rh, czyli dziedziczenie krwi przez dziecko, z uwzględnieniem sytuacji zestawienia konfliktowego.

Mama/tata DD (Rh+) Dd (Rh+) dd (Rh-)

DD (Rh+) DD (Rh+) DD lub Dd (Rh+) Dd (Rh+)

Dd (Rh+) DD lub Dd DD (Rh+) DD lub Dd (Rh+) Dd (Rh+) 

bądź dd (Rh-) bądź dd (Rh-)

dd (Rh-) Dd (Rh+) Dd (Rh+) bądź dd (Rh-) dd (Rh-)

Objawy konfliktu serologicznego u dziecka

Konsekwencje konfliktu serologicznego ponosi przede wszystkim dziecko. Są to postępująca niedokrwistość i obrzęk płodu, które grożą poronieniem lub wczesną śmiercią. U noworodków z chorobą hemolityczną obserwuje się zwłaszcza:

• ciężką żółtaczkę, 

• anemię (niedokrwistość), 

• zaburzenia widzenia, 

• zaburzenia pozapiramidowe (m.in. sztywność mięśniową, spowolnienie ruchowe, zaburzenia chodu), 

• zaburzenia słuchu, 

• nieprawidłową pracę wątroby i śledziony, 

• deficyty intelektualne.

Konflikt serologiczny – jak sprawdzić?

U każdej kobiety, która spodziewa się dziecka, dokonuje się oceny ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego. Podstawą diagnostyki są badania krwi. Na początku ciąży przyszli rodzice wykonują oznaczenie grup krwi i czynnika Rh. Najlepszym momentem na takie badanie jest pierwsza konsultacja u ginekologa lub kolejne wizyty do 10. tygodnia ciąży. Do tego czasu kobieta powinna zgłosić się także na test oceniający występowanie przeciwciał w surowicy krwi. Przy pozytywnych wynikach badanie zostanie powtórzone między 21. a 26. i między 27. a 32. tygodniem ciąży. Produkcja przeciwciał przez organizm matki wiąże się z koniecznością określenia ich poziomu i swoistości. Do 20. tygodnia ciąży sprawdza się ich wartość w czterotygodniowych odstępach, a następnie badania wykonuje się co 3 tygodnie.

Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży i kolejnych ciążach

Do rozpoczęcia procesu immunizacji, czyli wytwarzania przez organizm matki przeciwciał skierowanych wobec krwi dziecka, konieczne jest przedostanie się do organizmu kobiety przynajmniej 0,2 ml krwi dziecka. W przypadku pierwszej ciąży ryzyko konfliktu serologicznego jest niewielkie, natomiast rośnie w kolejnych ciążach, kiedy w organizmie matki doszło już do swego rodzaju uczulenia antygenami krwi Rh-. Wśród sytuacji, które temu sprzyjają, wymienia się przede wszystkim poród, a inne czynniki ryzyka to m.in.:

• poronienie, 

• cesarskie cięcie, 

• amniopunkcja, 

• kordocenteza, 

• uraz brzucha.

Immunoglobulina – profilaktyka konfliktu serologicznego

Do lat 70. XX w. choroba hemolityczna płodu i/lub noworodka wiązała się z wysokim poziomem umieralności okołoporodowej i zachorowalności noworodków oraz przypadkami długotrwałej niepełnosprawności w późniejszym wieku. Poprawę sytuacji przyniosła profilaktyka okołoporodowa i śródciążowa. Podejmowanie działań zapobiegawczych w postaci podania immunoglobuliny w przypadkach konfliktu serologicznego pozwoliło znacznie zredukować odsetek chorób hemolitycznych płodu i/lub noworodka.Immunoprofilaktyka jest bezpieczna zarówno dla matek, jak i płodów. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników immunoglobulina anty-D powinna zostać  podana kobietom z grupą krwi Rh-. Zastrzyki wykonuje się między 28. a 30. tygodniem ciąży i w ciągu 72 godzin od porodu. Profilaktyka konfliktu serologicznego stosowana jest zarówno po rozwiązaniu siłami natury, jak i na drodze cięcia cesarskiego. Immunoglobulina podawana jest również w przypadku:

• usunięcia ciąży pozamacicznej, 

• urodzenia dziecka martwego,

• przerwania ciąży, 

• ręcznego wydobycia łożyska,

• zabiegu Credego,

• zewnętrznego obrotu płodu,

• badań inwazyjnych, 

• samoistnego poronienia, 

• przedwczesnego porodu z krwawieniem z dróg rodnych.

1. M. Baczyńska-Strzecha, J. Kalinka, Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 2, s. 64–69.
2. M. Dębska, A. H. Czapska, Profilaktyka konfliktu serologicznego – update 2020, „Ginekologia po Dyplomie” 2020, nr 4. Online: https://podyplomie.pl/ginekologia/34879,profilaktyka-konfliktu-serologicznego-update-2020 [dostęp: 08.11.2022].
3. M, Szul, K. Nowak, A. Drosdzol-Cop i wsp., Konflikt serologiczny – przyczyny, diagnostyka i leczenie, „Forum Położnictwa i Ginekologii” 2019, nr 48. Online: https://www.forumginekologii.pl/artykul/konflikt-serologiczny-przyczyny-diagnostyka-i-leczenie  [dostęp: 08.11.2022].
4. M. Uhrynowska i wsp., Diagnostyka serologiczna i molekularna chorób płodu i noworodka, „Laboratorium Medyczne” 2019, nr 1, s. 20–27.