Skurcz oskrzeli – przyczyny, objawy i metody leczenia

Skurcz oskrzeli – co to jest?

Skurcz oskrzeli to stan chorobowy, spowodowany skurczem mięśni gładkich w obrębie drobnych dróg oddechowych – oskrzeli lub oskrzelików. Nieleczony, może prowadzić do niewydolności oddechowej, dlatego warto znać jego objawy i szybko reagować w przypadku ich wystąpienia. Wiedzę na temat skurczu oskrzeli powinien mieć każdy rodzic i opiekun. Budowa dróg oddechowych małych dzieci (m.in. mniejsza niż u dorosłych średnica dróg oddechowych) sprawia bowiem, że są one szczególnie narażone na wystąpienie tego stanu i związane z nim powikłania.

Mimo wielu lat badań dokładny mechanizm skurczu oskrzeli nie został w pełni poznany. Już w 1804 roku opisano obecność mięśni gładkich w obrębie dróg oddechowych, a w 1859 r. uznano, że ich skurcz może być przyczyną astmy. Dziś już wiadomo, że zdolność kurczenia się mają także inne tkanki w obrębie układu oddechowego, m.in. miąższ płucny. Znane są natomiast czynniki, które zwiększają ryzyko skurczu oskrzeli. Należą do nich m.in.:

• astma oskrzelowa,

• dodatni wywiad zachorowań na astmę oskrzelową u członków rodziny,

• alergia wziewna,

• narażenie na zanieczyszczenie powietrza,

• infekcje dróg oddechowych, w tym ostre zapalenie oskrzeli,

• czynne i bierne palenie tytoniu,

• stosowanie niektórych leków, m.in. niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

• Zyskaj też kompleksową wiedzę na temat zapalenia oskrzeli u kobiet w ciąży!

Jakie są przyczyny skurczu oskrzeli?

Skurcz oskrzeli może wystąpić w przebiegu wielu chorób. Należą do nich m.in.: astma oskrzelowa, zapalenie oskrzelików i reakcja anafilaktyczna. Skurcz oskrzeli (szczególnie u małych dzieci) bywa też spowodowany obecnością ciała obcego w drogach oddechowych.

Astma oskrzelowa

Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą dotyczącą zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Charakteryzuje się zapaleniem dróg oddechowych, skurczem oskrzeli i nadmierną produkcją śluzu. Do zaostrzenia objawów astmy może dojść w wyniku infekcji wirusowej, narażenia na dym tytoniowy, pyłki, silne zapachy, a nawet zmianę pogody.

Zapalenie oskrzelików

Zapalenie oskrzelików jest chorobą wirusową dotyczącą dzieci do 2. roku życia. Skurcz oskrzeli jest konsekwencją stanu zapalnego w obrębie dróg oddechowych, obrzęku śluzówki i obecności nadmiernej ilości śluzu w oskrzelikach. Choroba jest najczęściej wywołana przez RSV (syncytialny wirus oddechowy), a szczyt zachorowań przypada na miesiące zimowe. Na ciężki przebieg choroby są szczególnie narażone dzieci poniżej 3. miesiąca życia, wcześniaki, dzieci z chorobami serca, płuc lub zaburzeniami odporności.

Reakcja anafilaktyczna

Kolejną potencjalną przyczyną skurczu oskrzeli jest reakcja anafilaktyczna, czyli reakcja nadwrażliwości związana z narażeniem na określony czynnik (np. jad owadów błonkoskrzydłych). Objawy pojawiają się nagle i szybko ulegają nasileniu. Reakcja anafilaktyczna jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowego leczenia.

Skurcz oskrzeli indukowany wysiłkiem

Skurcz oskrzeli indukowany wysiłkiem może wystąpić zarówno podczas wysiłku, jak i po jego zakończeniu. Najczęściej dotyczy osób uprawiających sporty zimowe i pływanie.

Hipokalcemia

Obniżony poziom wapnia we krwi (hipokalcemia) może prowadzić nie tylko do wystąpienia skurczów mięśni kończyn (np. skurczu w stopie), ale także do skurczu oskrzeli.

• Sprawdź też, co warto wiedzieć o raku oskrzeli.

Kiedy należy podejrzewać, że doszło do skurczu oskrzeli?

Objawy skurczu oskrzeli to przede wszystkim: świszczący oddech, duszność, kaszel i uczucie ucisku w klatce piersiowej. U najmłodszych dzieci, które nie są w stanie zasygnalizować werbalnie swoich dolegliwości, wypatruj też takich symptomów, jak:

• głośny oddech,

• poruszanie skrzydełkami nosa podczas oddychania,

• wciąganie międzyżebrzy (świadczy o zaangażowaniu do oddychania dodatkowych mięśni),

• szybszy niż zwykle oddech,

• trudności podczas karmienia,

• niebieskawe zabarwienie skóry i błon śluzowych.

Oprócz wyżej wymienionych objawów obecne mogą być także inne symptomy, zależne od przyczyny skurczu oskrzeli. U chorych z zapaleniem oskrzelików są to np. gorączka i katar. Osoby z reakcją anafilaktyczną często mają na skórze zmiany o charakterze pokrzywki, obrzęk oraz świąd ust i języka. Mogą też pojawić się u nich mdłości, wymioty, ból brzucha, zawroty głowy i pobudzenia. Gdy dojdzie do spadku ciśnienia tętniczego krwi, mówi się o wstrząsie anafilaktycznym.

• Dowiedz się również, czym jest ból oskrzeli!

Jakie badania wykonać?

Jeżeli zauważysz u siebie lub bliskiej Ci osoby objawy skurczu oskrzeli, zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. W przypadku dużego nasilenia objawów czy podejrzenia reakcji anafilaktycznej nie zwlekaj i wezwij pomoc pod numerem telefonu 999 lub 112. Pamiętaj, że skurcz oskrzeli może prowadzić do niewydolności oddechowej.

Rozpoznanie skurczu oskrzeli jest dość proste i opiera się o wywiad i badanie fizykalne. Podczas osłuchiwania klatki piersiowej lekarz stwierdza świsty. Ocenia także stan ogólny osoby chorej, obecność objawów świadczących o trudnościach z oddychaniem i sprawdza podstawowe parametry życiowe.

W przypadku ostrego zapalenia oskrzelików z reguły nie ma konieczności wykonywania dodatkowych badań. Jeżeli lekarz ma dostęp do testu antygenowego w kierunku zakażenia RSV, może zdecydować się na jego wykonanie. Badania laboratoryjne (morfologia, CRP, gazometria krwi tętniczej) i RTG klatki piersiowej są najczęściej zbędne. Zwykle wykonuje się je w szpitalu, jeśli stan dziecka wymaga hospitalizacji. Badanie RTG jest też wskazane u pacjentów z podejrzeniem obecności ciała obcego w drogach oddechowych.

W diagnostyce astmy oskrzelowej kluczowe znaczenie ma spirometria. Rzadko jednak możliwe jest jej wykonanie u dzieci <6. roku życia z uwagi na brak współpracy.

U każdej osoby z objawami niewydolności oddechowej wskazane jest wykonanie gazometrii krwi tętniczej i podstawowych badań krwi. Przydatnym testem u osób z anafilaksją okazuje się oznaczenie poziomu tryptazy we krwi.

Skurcz oskrzeli – leczenie

U osób ze skurczem oskrzeli w przebiegu astmy oskrzelowej stosuje się tlenoterapię, wziewne leki rozszerzające oskrzela i kortykosteroidy. W razie braku poprawy pomocne bywa dożylne podanie siarczanu magnezu. Niekiedy konieczna jest hospitalizacja, a w przypadku niewydolności oddechowej – mechaniczne wspomaganie oddechu (w tym respiratoroterapia). Leczenie pacjentów z zapaleniem oskrzelików jest objawowe i opiera się na tlenoterapii, nawodnieniu i wziewnych lekach rozszerzających oskrzela. Najważniejszym elementem terapii u osób z anafilaksją jest iniekcja adrenaliny. W trakcie leczenia stosuje się też leki przeciwhistaminowe, kortykosteroidy i leki rozszerzające oskrzela. Jeśli zajdzie potrzeba, niezbędna może być wentylacja mechaniczna.