Czkawka – jakie są jej przyczyny i jak ją zwalczyć?

Czkawka – co to takiego?

Chyba nie ma osoby, która przynajmniej raz w życiu nie miałaby czkawki. Mało kto zastanawia się jednak, czym ona tak naprawdę jest. Pod względem fizjologicznym czkawka to mimowolny, dość gwałtowny skurcz przepony oraz mięśni międzyżebrowych, które odpowiadają za wdychanie powietrza. Jednocześnie następuje zamknięcie krtani w miejscu głośni, czego słyszalnym efektem jest charakterystyczny odgłos czkania. W normalnym przypadku wdychasz powietrze w sposób ciągły i równomierny, ale gdy masz czkawkę, Twoje wdechy są przerywane i nierównomierne. 

Badania wykazują, że czkawka to przetrwały odruch, który miał chronić naszych przodków przed zachłyśnięciem. Co ciekawe, jest on nawet kontrolowany przez specjalny ośrodek w mózgu. Zazwyczaj pojawia się nagle, ma różne nasilenie (od 2 do 60 nienaturalnych wdechów na minutę), pojawia się w szczytowej fazie wdechu i powinien samoistnie zniknąć po kilku minutach. Najczęściej występuje u niemowląt i małych dzieci. 

Pod pewnymi względami czkawka może przypominać tiki nerwowe, ponieważ nie sposób nad nią zapanować. Staje się szczególnie dokuczliwa, jeśli pojawia się w miejscach publicznych lub w czasie wykonywania pracy.

Jakie są przyczyny czkawki?

Bezpośrednia przyczyna czkawki to podrażnienie zakończeń nerwu błędnego i przeponowego, a także włókien, które unerwiają jamę brzuszną i klatkę piersiową. Z kolei w mózgu znajduje się ośrodek, którego pobudzenie powoduje pojawienie się czkawki. 

W praktyce oznacza to, że fizjologiczny odruch zwany czkawką pojawia się, gdy:

• zbyt szybko wypijesz dużą ilość zimnej wody;

• łapczywie połykasz duże kęsy jedzenia;

• nieprawidłowo połykasz powietrze;

• jesz mocno przyprawione potrawy;

• gdy masz przepełniony żołądek i towarzyszy Ci uczucie pełności w brzuchu;

• spożyjesz alkohol;

• gdy wypijesz lub zjesz coś gorącego, co dodatkowo podrażnia gardło.

Na powstawanie czkawki może mieć wpływ przyjmowanie niektórych leków (np. barbituranów czy deksametazonu), jednak ten skutek uboczny nie powinien mieć przewlekłego charakteru.

Czy czkawka może świadczyć o chorobach?

Fizjologiczna czkawka trwająca kilka minut nie stanowi powodu do niepokoju, ale już jej przewlekła postać – czyli napad utrzymujący się dłużej niż 48 godzin – może świadczyć o różnych chorobach. Do stanów chorobowych, które wywołują mimowolne skurcze mięśni międzyżebrowych, należą m.in.: wrzody żołądka, choroby układu nerwowego o różnym charakterze (np. stwardnienie rozsiane), schorzenia w obrębie jamy brzusznej, klatki piersiowej lub szyi, cukrzyca, mocznica, zapalenie płuc czy refluks przełykowy, któremu niekiedy towarzyszy także nieprzyjemne uczucie przelewania w jelitach.

Przewlekła czkawka sama w sobie stanowi patologiczny stan powodujący szereg dolegliwości, takich jak: bezsenność, chroniczne zmęczenie, utrata masy ciała związana z brakiem apetytu i trudnościami w spożywaniu posiłków. Długotrwałe napady znacznie zmniejszają komfort codziennego życia i w wielu przypadkach uniemożliwiają też wykonywanie pracy – głównie przez osoby, które głównie posługują się głosem.

Czkawka u noworodka i niemowlaka – skąd się bierze? Co robić?

Czkawka to dolegliwość, która najczęściej występuje u noworodków i niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Jest ona zazwyczaj efektem łapczywego jedzenia i tendencji do „połykania” powietrza. Zarówno układ pokarmowy, jak i układ nerwowy niemowlęcia nie są jeszcze w pełni wykształcone, ponieważ mózg nie potrafi zapanować nad odruchem czkawki. Możemy też przypuszczać, że u małych dzieci odruch ten zachował swoją pierwotną funkcję, tj. ochrania przed zakrztuszeniem się lub zadławieniem, na które niemowlęta są narażone znacznie bardziej niż ludzie dorośli.

Domowe sposoby na czkawkę

Przewlekła czkawka, a przede wszystkim wywołująca ją choroba, oczywiście wymagają leczenia przyczynowego. Lekarz może przepisać Ci leki, które hamują odruch czkawki na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. W preparatach tych znajdziesz takie substancje, jak: metylofenidat, heloperidol czy walproinian sodu. Można wykonać również zabieg polegający na stymulacji tylnej ściany gardła za pomocą specjalnego cewnika.

Aby zatrzymać napad czkawki fizjologicznej, czyli taki, który wystąpił naturalnie w efekcie działania opisanych wcześniej czynników:

• wstrzymaj oddech 10 sekund;

• ssij kostkę lodu;

• wypij małymi łyczkami szklankę wody lub ciepłą, osłodzoną herbatę;

• zjedz łyżeczkę cukru;

• rytmicznie wdychaj i wydychaj powietrze i staraj się, aby każdy ruch trwał przynajmniej 4 sekundy.

Jeśli chcesz uniknąć ataków czkawki, jedz i pij powoli, a także jedz mniejsze posiłki w regularnych odstępach czasu.