Ginekomastia – rodzaje, przyczyny i rozpoznanie

Ginekomastia – co to jest?

Pierwotnie męskie i żeńskie gruczoły piersiowe są zbudowane podobnie. Jednak w okresie dojrzewania u mężczyzn dochodzi do zahamowania ich rozwoju. W warunkach prawidłowych gruczoły u mężczyzn pozostają w stanie szczątkowym. Tkanka gruczołowa piersi w badaniu palpacyjnym nie jest wyczuwalna. Jej powiększenie uznaje się za patologię, określaną terminem ginekomastia. Problem może rozwinąć się w wieku zarówno nastoletnim, jak i dorosłym. Szacuje się, że nawet do 40% zdrowych mężczyzn ma ginekomastię [1].

Ginekomastia u mężczyzn – przyczyny

Ginekomastia powstaje na skutek zaburzeń hormonalnych, a właściwie zachwiania równowagi pomiędzy estrogenami (żeńskimi hormonami płciowymi) a androgenami (męskimi hormonami płciowymi). Ponadto do rozrostu gruczołów piersiowych dochodzi na skutek zmniejszonego wydzielania lub zbyt słabego działania testosteronu. Rozwojowi patologii mogą sprzyjać również zaburzenia poziomu innych hormonów, w tym kortyzolu i tyroksyny. W rzadkich przypadkach przyczyną ginekomastii jest hiperprolaktynemia, czyli nadmierne wydzielanie prolaktyny.

Rodzaje ginekomastii u mężczyzn

Wyróżnia się kilka rodzajów ginekomastii. Do powstania każdego z nich predysponują określone czynniki. Ginekomastia fizjologiczna (naturalna) może pojawić się w jednym z trzech okresów życia, w których dochodzi do zmian hormonalnych w organizmie:

• ginekomastia u noworodków – powstaje w pierwszych tygodniach życia w odpowiedzi na życie płodowe i wpływ estrogenów łożyskowych na dziecko. Mija bez komplikacji po kilku tygodniach;

• ginekomastia u nastolatków – przypada najczęściej na 14. rok życia. Dotyka nawet 65% dojrzewających chłopców. Powstaje w odpowiedzi na zmiany hormonalne, które są naturalną częścią okresu pokwitania. Ustępuje w ciągu 3 lat u około 90% chłopców [1];

• ginekomastia u mężczyzn po 50. roku życia – powstaje na skutek zmian w gospodarce hormonalnej, a dokładnie wygasania czynności jąder i kory nadnerczy.

Drugim rodzajem schorzenia jest ginekomastia patologiczna. Do jej rozwoju dochodzi na skutek zaburzeń hormonalnych, które mogą wynikać m.in. z:

• braku jąder; 

• urazów lub guzów jąder; 

• choroby ziarniniakowej; 

• schorzeń podwzgórza i przysadki mózgowej; 

• zaburzeń syntezy testosteronu;

• nowotworów nadnerczy;

• chorób wątroby; 

• nadczynności tarczycy; 

• zaburzeń genetycznych; 

• niewydolności nerek;

• zakażenia HIV. 

Trzecim rodzajem jest ginekomastia idiopatyczna. Mówimy o niej wtedy, gdy wszystkie badania hormonalne, biochemiczne i przedmiotowe są prawidłowe i nie wskazują jednoznacznie na przyczynę przerostu gruczołów.

Objawy ginekomastii

Objawem ginekomastii są powiększone gruczoły piersiowe i sutkowe, które budową zaczynają przypominać kobiece piersi. Struktura piersi nie jest jednorodna. Skupisko nadmiernie rozrośniętych gruczołów jest wyraźnie wyczuwalne w badaniu palpacyjnym. Piersi są twarde w dotyku i guzkowate. Występuje nadwrażliwość na dotyk, tkliwość i ból. Dolegliwości szczególnie odczuwalne są w pierwszych 6–12 miesiącach, czyli w aktywnej fazie rozrostu gruczołów. Ginekomastia może występować zarówno obustronnie, jak i jednostronnie.

Ginekomastia – do jakiego lekarza się zgłosić?

Diagnostyką i leczeniem ginekomastii zajmuje się endokrynolog.

Ginekomastia – jak ją diagnozować?

Podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad lekarski, obejmujący uzyskanie informacji o przebytych lub aktualnie leczonych chorobach, a także o przyjmowanych lekach. 

Wstępne rozpoznanie opiera się na badaniu klinicznym wg skali Simona:

• stopień I – nieznaczne powiększenie piersi i brak nadmiaru skóry;

• stopień II – umiarkowane powiększenie piersi i brak nadmiaru skóry; 

• stopień III – umiarkowane powiększenie z nadmiarem skóry na piersiach;

• stopień IV – znacznie powiększenie piersi z nadmiarem skóry [2].

Badanie palpacyjne (dotykowe) pozwala ocenić, czy mamy do czynienia z lipomastią, czy struktura piersi jednak wskazuje na ginekomastię. Uzupełnieniem badań klinicznych jest ocena wyglądu jąder, stanu owłosienia płciowego i stopnia otyłości. Następnie niezbędne jest przeprowadzenie badania męskich hormonów i oznaczenie w surowicy stężenia progesteronu, prolaktyny, testosteronu, estradiolu, hormonu luteinizującego i ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej. Pozwalają one ocenić pracę podwzgórza, przysadki, gonad i potwierdzić występowanie zaburzeń. Jeśli istnieje podejrzenie chorób tarczycy, badania hormonalne należy rozszerzyć o oznaczenie stężeń TSH, fT3 i fT4. Uzupełnieniem badań hormonalnych są badania biochemiczne pod kątem zaburzeń pracy innych organów. Wszystkie te testy wykonuje się z krwi. Diagnostyka ginekomastii obejmuje również badania obrazowe, czyli USG piersi i USG jąder.

Ginekomastia – jak ją leczyć?

Nie ma jednego uniwersalnego sposobu leczenia ginekomastii. Wynika to ze złożoności problemu, a także z przejściowego charakteru patologii w większości przypadków. Zwykle ginekomastia ustępuje samoistnie po podjęciu leczenia choroby pierwotnej. W przypadku potwierdzenia zaburzeń hormonalnych terapia opiera się na leczeniu farmakologicznym, którego celem jest przywrócenie równowagi pomiędzy estrogenami a androgenami. Operację ginekomastii zaleca się tylko w najcięższych przypadkach. Najczęściej wybieraną metodą jest liposukcja.