Hiperprolaktynemia – czym się objawia? Jak wpływa na organizm?

Prolaktyna i jej rola w ustroju człowieka

Prolaktyna jest zbudowanym ze 199 aminokwasów hormonem odpowiedzialnym za rozwój gruczołów sutkowych, laktację i setki innych procesów koniecznych do utrzymania homeostazy (równowagi) organizmu. Jest wydzielana przede wszystkim przez przedni płat przysadki mózgowej oraz w mniejszym stopniu przez ośrodkowy układ nerwowy, macicę, gruczoły sutkowe i układ immunologiczny. Fizjologiczne zwiększenie poziomu prolaktyny we krwi może być spowodowane m.in. stymulacją brodawek sutkowych, stresem czy zwiększonym stężeniem estrogenów (np. w trakcie ciąży). Stężenie prolaktyny bywa oznaczane m.in. w przypadku podejrzenia problemów hormonalnych, których objawem mogą być m.in. krwawienia międzymiesiączkowe u kobiet czy mlekotok u mężczyzn.

• Dowiedz się również, jakie mogą być objawy ciąży.

Co to jest hiperprolaktynemia?

Mianem hiperprolaktynemii określa się przekraczające górny poziom normy stężenie prolaktyny we krwi (zwykle >15–20 ng/ml, ale wartości referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium [1]). Hiperprolaktynemia występuje dość rzadko – szacuje się, iż dotyczy mniej niż 1%, ale odsetek ten wynosi nawet 5–14% u kobiet z wtórnym brakiem miesiączki. 

• Dowiedz się więcej o przyczynach braku okresu.

Przyczyny hiperprolaktynemii

Podwyższony poziom prolaktyny może być spowodowany przyczynami:

• fizjologicznymi – ciążą, karmieniem piersią, stymulacją brodawek sutkowych, snem, stresem, wysiłkiem fizycznym, przebytym stosunkiem płciowym. Hiperprolaktynemia fizjologiczna jest zjawiskiem przejściowym,

• patologicznymi:

  • chorobami przysadki mózgowej, m.in. guzem prolaktynowym (łagodnym nowotworem zbudowanym z komórek wydzielających prolaktynę), w przebiegu akromegalii i choroby Cushinga,

  • chorobami podwzgórza, w tym w przebiegu sarkoidozy, gruźlicy, chorób nowotworowych podwzgórza, przebytą radioterapią w obrębie głowy,

  • stosowaniem środków farmakologicznych, najczęściej estrogenów, leków przeciwpsychotycznych (m.in. risperidonu, haloperidolu), przeciwwymiotnych (metoklopramidu), trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (fluoksetyny, amitryptyliny),

  • innymi schorzeniami, m.in. przewlekłą chorobą nerek, marskością wątroby, niedoczynnością tarczycy,

  • ektopową produkcją prolaktyny przez nowotwory.

W trakcie ciąży przysadka mózgowa zwiększa swoją objętość nawet dwukrotnie, a poziom wydzielanej przez nią prolaktyny rośnie i osiąga najwyższą wartość w momencie porodu (nawet 600 ng/ml [1]).

Hiperprolaktynemia czynnościowa – co to jest?

Hiperprolaktynemia czynnościowa jest związana z nadmiernym wydzielaniem prolaktyny w odpowiedzi na bodźce. Rozpoznaje się ją podczas testu z metoklopramidem – badania mającego na celu różnicowanie przyczyn stwierdzonego podwyższonego poziomu prolaktyny we krwi. 

Co powoduje hiperprolaktynemia? Objawy

Podwyższony poziom prolaktyny powoduje wystąpienie typowych objawów u mężczyzn i kobiet w okresie przedmenopauzalnym. U kobiet mogą wystąpić m.in. zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i mlekotok, u mężczyzn natomiast obserwuje się zmniejszenie popędu płciowego, zaburzenia erekcji, powiększenie gruczołów sutkowych (ginekomastię), rzadziej mlekotok. U dzieci i młodzieży hiperprolaktynemia bywa przyczyną zahamowania wzrostu i opóźnienia w dojrzewaniu płciowym.

U pacjentów z guzem przysadki mózgowej mogą wystąpić dodatkowo objawy wynikające z ucisku nowotworu na otaczające go struktury. Najczęściej obserwuje się bóle głowy i zaburzenia pola widzenia.

Wysoki poziom prolaktyny – co dalej?

Jeśli stwierdzono u Ciebie podwyższony poziom prolaktyny we krwi, zgłoś się do lekarza, który po przeprowadzeniu dokładnego badania podmiotowego i przedmiotowego będzie w stanie właściwie zinterpretować wynik. W przypadku kobiet w wieku rozrodczym w pierwszej kolejności należy wykluczyć obecność ciąży poprzez oznaczenie poziomu podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej. Jeśli to konieczne, lekarz zleci podstawowe badania krwi, badania hormonalne (stężenie TSH, FSH, LH, hormonu wzrostu, testosteronu, estrogenów) lub obrazowe (m.in. rezonans przysadki mózgowej).

Leczenie hiperprolaktynemii jest zależne od jej przyczyny i może obejmować leczenie farmakologiczne, operacyjne lub radioterapię. Fizjologiczny wysoki poziom prolaktyny nie jest wskazaniem do postępowania terapeutycznego. U osób z guzem prolaktynowym <1 cm rokowanie jest zwykle dobre i dzięki leczeniu zwykle osiąga się normalizację poziomu prolaktyny. Obecność większej zmiany (>1 cm) wiąże się z remisją po leczeniu u połowy pacjentów, a w przypadku naciekania guza na struktury sąsiednie tylko u 32% chorych.