Zatrucie arszenikiem – jakie są jego objawy?

Co to jest arsen i jakie są jego związki?

Zatrucie arszenikiem i innymi związkami arsenu stanowi istotny problem. Co roku na całym świecie dochodzi do milionów zachorowań spowodowanych ich toksycznym działaniem. Arsen jest kruchym półmetalem, niemal całkowicie pozbawionym zapachu i smaku. Występuje w środowisku w postaci wolnej lub w związkach. Prawdopodobnie słyszałeś nieraz o arszeniku, czyli tritlenku diarsenu.

Związki arsenu występują naturalnie w ziemi, w wodzie gruntowej oraz w niektórych pokarmach, szczególnie w skorupiakach i w innych owocach morza. Jest on również produktem ubocznym podczas obróbki złota, ołowiu, cynku, kobaltu i niklu. Niegdyś arsen wykorzystywano w przemyśle oraz w rolnictwie jako składnik herbicydów (środków przeciwko chwastom). Aktualnie jego zastosowanie jest bardzo ograniczone. Co ciekawe, arszenik jest wykorzystywany jako lek przeciwnowotworowy u części pacjentów z ostrą białaczką promielocytową.

Jak dochodzi do zatrucia arszenikiem?

Przed laty, gdy dostępność arszeniku była dość duża, wykorzystywano go niekiedy do celowych zatruć, zarówno samobójczych, jak i do morderstw. Aktualnie na zatrucie arszenikiem jesteś najbardziej narażony, jeśli pijesz skażoną związkami arsenu wodę. Rzadziej objawy zatrucia pojawiają się w wyniku spożycia zanieczyszczonego nimi pokarmu, wdychania lub bezpośredniego kontaktu. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dopuszczalny poziom arsenu w wodzie nie może przekraczać 10 ppb [1]. 

Pamiętaj, iż zatrucie arszenikiem bywa konsekwencją narażenia zawodowego na arsen i jego związki. Jeśli pracujesz przy produkcji pestycydów, herbicydów lub szkła, zadbaj o odpowiednie środki ochrony osobistej. Zapewnienie ubrania roboczego, maski i rękawic jest obowiązkiem pracodawcy.

Objawy zatrucia arszenikiem

Zatrucie arszenikiem może przebiegać w postaci zatrucia ostrego, podostrego i przewlekłego.

Ostre zatrucie arszenikiem

Pierwsze objawy ostrego zatrucia arszenikiem mogą pojawić się w ciągu kilku minut bądź kilku godzin od narażenia. Chociaż najczęściej obserwuje się zapalenie żołądka i jelit oraz hipotensję (obniżenie ciśnienia tętniczego), to spektrum potencjalnych symptomów jest bardzo szerokie. Należą do nich:

• nudności, wymioty,

• ból brzucha,

• biegunka,

• obniżenie ciśnienia tętniczego, wtórne do odwodnienia w przebiegu wymiotów i biegunki,

• zaburzenia rytmu serca,

• kaszel,

• duszność,

• ból w klatce piersiowej,

• krwiomocz,

• skurcze mięśni,

• nadmierne pocenie się.

Jeśli doszło do ostrego zatrucia arszenikiem, nawet kilka tygodni później mogą pojawić się objawy ze strony układu nerwowego – bóle głowy, drgawki czy zaburzenia świadomości.

Podostre zatrucie arszenikiem

Podostre zatrucie arszenikiem możesz podejrzewać, jeśli w ciągu kilku tygodni po narażeniu na związki arsenu pojawiły się: zaburzenia czucia, osłabienie, zaniki pamięci, drgawki lub zaburzenia świadomości. Jeśli wykonasz morfologię krwi, prawdopodobnie zauważysz odchylenia w wynikach. W podostrym zatruciu związkami arsenu często dochodzi do obniżenia poziomu białych i czerwonych krwinek oraz płytek krwi.

Przewlekłe zatrucie arszenikiem

Przewlekłe zatrucie arszenikiem objawia się m.in. zmianami na skórze. Możesz zaobserwować ogniska hipopigmentacji (odbarwienia), nadmierne rogowacenie naskórka w okolicy dłoni i stóp, zmiany na paznokciach (poprzeczne, białe paski, zwane liniami Reynoldsa-Aldricha-Meesa). Niekiedy dochodzi również do powiększenia wątroby, a nawet do wodobrzusza. Jeżeli odczuwasz dyskomfort w jamie brzusznej lub zauważyłeś powiększenie obwodu brzucha, koniecznie zgłoś się do lekarza po skierowanie na USG. 

Długotrwałe narażenie na związki arsenu może być przyczyną rozwoju nowotworów złośliwych: raka podstawnokomórkowego lub kolczystokomórkowego skóry, raka piersi, płuc, pęcherza moczowego, nerek, wątroby, krtani, jelita grubego lub żołądka.

Jak rozpoznać zatrucie arszenikiem?

Podstawowym badaniem, które powinieneś wykonać przy podejrzeniu zatrucia związkami arsenu, jest ocena poziomu arsenu w dobowej zbiórce moczu. W ostrym zatruciu stężenie to wynosi zwykle > 1000 ug/L, ale za wynik dodatni uznaje się już przekroczenie 50 ug/L [1]. Konieczne jest również wykonanie podstawowych badań krwi (m.in.: morfologii, prób wątrobowych, stężenia kreatyniny, mocznika), badań ogólnych moczu, EKG (badania czynności elektrycznej serca) i RTG jamy brzusznej.

Zatrucie arszenikiem – jak je leczyć?

Podobnie jak zatrucie rtęcią, również zatrucie arszenikiem wymaga specjalistycznego leczenia. Zwykle konieczne jest zaangażowanie w proces diagnostyczno-terapeutyczny wielu specjalistów, w tym toksykologa, neurologa i gastroenterologa.

Leczenie jest w głównej mierze objawowe i polega na dożylnym podawaniu płynów, leków zwiększających ciśnienie tętnicze krwi i na ciągłym monitorowaniu stanu zdrowia. Stosuje się również terapię chelatacyjną, której celem jest usunięcie arsenu z organizmu.