Kiedy diagnozuje się niepłodność pierwotną? Czy można ją leczyć?

Czym jest niepłodność?

Pary borykające się z trudnościami w posiadaniu potomstwa są obciążone fizycznie i emocjonalnie. Terminy „niepłodność” i „bezpłodność” brzmią podobnie, ale znaczą coś innego. Niepłodność można leczyć, podczas gdy bezpłodność jest nieuleczalna. Według definicji WHO (ang. World Health Organization) niepłodność to niemożność zajścia w ciążę przez 12 miesięcy mimo regularnych stosunków (co najmniej 2–3 w miesiącu) bez stosowania antykoncepcji. Szacuje się, że niepłodność dotyczy 10–16% osób w wieku rozrodczym, a w Polsce około milion par zmaga się z tym problemem. Niepłodność męska odpowiada za mniej więcej 50% niepowodzeń w poczęciu potomstwa. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni powinni być diagnozowani w przypadku problemów z płodnością. Pacjentki i pacjenci, którzy zmagają się z niepłodnością, mogą liczyć na kompleksową, holistyczną opiekę centrów leczenia niepłodności, obejmującą diagnostykę i leczenie niepłodności.

Niepłodność wtórna a pierwotna

Niepłodność pierwotna i wtórna to dwa różne typy zaburzeń płodności. Należy podkreślić, że każdy z partnerów może mieć te zaburzenia. Bardzo ważna jest relacja między partnerami oraz chęć przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki, by umożliwić wyeliminowanie przyczyny. Niepłodność jest problemem obojga partnerów, nawet jeżeli tylko jednego z nich dotyczy czynnik, który utrudnia zajście w ciążę. Niepłodność pierwotna i wtórna różnią się przyczynami i okolicznościami, w jakich występują. 

O niepłodności pierwotnej mówimy, gdy para nie może zajść w ciążę pomimo regularnych prób przez co najmniej 12 miesięcy i nie miała wcześniej żadnych udanych ciąż. Oznacza to, że kobiety z niepłodnością pierwotną nigdy nie były w ciąży, a mężczyźni z tym schorzeniem nigdy wcześniej nie spłodzili dziecka.

Z kolei niepłodność wtórna dotyczy osób, które wcześniej były w ciąży lub spłodziły dziecko, ale obecne starania o kolejne dziecko są nieskuteczne mimo regularnych prób przez co najmniej 12 miesięcy. Jest to sytuacja, w której pacjent miał już wcześniej dzieci lub się ich spodziewał, a obecnie boryka się z brakiem możliwości zajścia w kolejną ciążę.

Diagnostyka niepłodności u kobiet

Pierwszym krokiem w leczeniu niepłodności pierwotnej jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki, która ma na celu identyfikację przyczyny niemożności zajścia w ciążę. Medycyna oferuje techniki diagnostyczne, które pozwalają ocenić zdrowie zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Wyniki badań umożliwiają opracowanie spersonalizowanego planu leczenia, który daje parze szansę na upragnione dziecko.

Przed zleceniem badań laboratoryjnych czy obrazowych lekarz przeprowadza wywiad dotyczący zdrowia ogólnego, współżycia i miesiączkowania. Warto, by pacjentki przed wizytą sprawdziły datę pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Następnie wykonuje się badanie przedmiotowe, w tym badanie ginekologiczne. Bada się pacjentkę dwuręcznie (standardowe badanie ginekologiczne) oraz we wzierniku ginekologicznym, co pozwala ocenić szyjkę macicy.

Po badaniu przedmiotowym lekarz przeprowadza badanie ultrasonograficzne. Celem badań obrazowych jest ocena anatomii i funkcji układu rozrodczego i wykrycie wad macicy (często wykorzystuje się projekcję trójwymiarową). Jeśli pacjentka jest około 12.–14. dnia cyklu miesiączkowego (dla cykli 28-dniowych), w USG można sprawdzić, czy cykle miesiączkowe są owulacyjne. 

Jako dodatkowe badania obrazowe można wykonać histerosalpingografię (HSG) lub kontrastową histerosalpingosonografię, które pomogą ocenić drożność jajowodów i występowanie patologii endometrium, takich jak polipy. Diagnostyka w kierunku endometriozy polega na wykonaniu eksperckiego USG bądź rezonansu magnetycznego miednicy mniejszej. 

Lekarz może zlecić badania laboratoryjne, które ocenią gospodarkę hormonalną kobiety. Warto sprawdzić poziom folitropiny (FSH), lutropiny (LH), estradiolu, tyreotropiny (TSH) i androgenów. By ocenić rezerwę jajnikową, można zbadać stężenie hormonu antymüllerowskiego (AMH).

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn

Celem zidentyfikowania przyczyn problemów z płodnością oraz ustalenia odpowiedniego leczenia przeprowadza się z pacjentem wywiad, badanie przedmiotowe oraz zleca się analizę nasienia. Badanie seminologiczne ocenia parametry nasienia. Materiał do badania powinno się pobrać po co najmniej 5–7 dniach abstynencji seksualnej. 

W kontynuacji diagnostyki proponuje się badanie ultrasonograficzne jąder, a w przypadku obniżonych parametrów nasienia – ponowne badanie seminologiczne. Można przeprowadzić badanie hormonów płciowych, takich jak testosteron, estradiol oraz hormonów przysadkowych: TSH, FSH i LH.

Przyczyny niepłodności pierwotnej

U kobiet wyróżniamy następujące przyczyny niepłodności pierwotnej:

• PCOS, czyli zespół policystycznych jajników – to najczęstsza przyczyna niepłodności kobiecej,

• zaawansowany wiek i niską rezerwę jajnikową,

• PID, czyli zapalenie miednicy mniejszej,

• endometriozę,

• niedrożność jajowodów,

• chorobę zrostową otrzewnej (spowodowaną zakażeniem Chlamydia trachomatis bądź po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej),

• mięśniaki macicy modelujące jamę macicy,

• zrosty wewnątrzmaciczne (powikłania zabiegów w obrębie jamy macicy, np. zespół Ashermana),

• wady wrodzone macicy (macicę dwurożną, przegrodzoną, podwójną),

• przewlekły stres, 

• zaburzenia odżywiania, wyniszczenie organizmu,

• zaburzenia wydzielania gonadoliberyn i gonadotropin, 

• hiperprolaktynemię przez np. guz podwzgórza lub przysadki, niewydolność nerek lub wątroby, niedoczynność tarczycy, przyjmowanie leków, które zwiększają poziom prolaktyny w organizmie,

• przedwczesne wygasanie czynności jajników, czyli przejście menopauzy przed 40. rokiem życia.
  

Jeśli zastanawiasz się, czy któryś z tych problemów Cię dotyczy, skonsultuj się z ginekologiem.

Niepłodność pierwotna u mężczyzn może być spowodowana:

• uszkodzeniem mechanicznym jąder,

• radioterapią i chemioterapią,

• zapaleniem jąder w przeszłości,

• nowotworami jąder,

• hiperprolaktynemią, a jej przyczyny mogą być takie same jak u kobiet (guz podwzgórza lub przysadki, niewydolność nerek lub wątroby, niedoczynność tarczycy, przyjmowanie leków, które zwiększają poziom prolaktyny w organizmie),

• niewydolnością przysadki,

• spodziectwem, 

• zaburzeniami erekcji i ejakulacji,

• niedrożnością dróg nasiennych,

• żylakami powrózka nasiennego,

• infekcjami dróg moczowych,

• skrętem jądra lub najądrza.

Warto skonsultować się z urologiem i ginekologiem, zajmującymi się leczeniem niepłodności.

Dostępne metody leczenia niepłodności pierwotnej

Leczenie niepłodności zależy od przyczyny, dlatego tak ważna jest wnikliwa diagnostyka. W przypadku zaburzeń hormonalnych można stosować farmakoterapię. Na niedrożność jajowodów wykonuje się zabieg, który ma na celu ich udrożnienie. Polipy endometrium czy niektóre wady macicy można operować histeroskopowo. Mięśniaki operuje się z dostępu laparoskopowego lub histeroskopowego. Kiedy rozpozna się obniżoną jakość nasienia, warto je spreparować i poprawić jego parametry, a następnie użyć go do inseminacji. W razie nieskuteczności innych metod można pomyśleć o procedurze zapłodnienia in vitro (IVF).