Uraz głowy – rodzaje, objawy, konsekwencje. Jak wygląda pierwsza pomoc przy urazie głowy?

Rodzaje urazów głowy

Uraz głowy to szerokie pojęcie stosowane dla określenia uszkodzenia skóry głowy, czaszki czy mózgu. Biorąc pod uwagę skalę uszkodzenia i wywołane przez nie powikłania, eksperci dokonali podziału urazów na lekkie, średnio ciężkie i ciężkie. Rozróżniają również zamknięte i otwarte uszkodzenia głowy. W przypadku tych pierwszych nie dochodzi do przerwania ciągłości powłok i uszkodzenia opony twardej. Z kolei w otwartych obserwuje się uszkodzenie skóry, czepca ścięgnistego, czaszki, opon mózgowych i mózgu, a w ciężkich przypadkach dochodzi do kontaktu struktur wewnątrzczaszkowych ze środowiskiem zewnętrznym. 

Przyczyny urazów głowy

Do urazu głowy może dojść z różnych powodów. Jedną z głównych ich przyczyn są wypadki komunikacyjne. Inne to:

• upadki z wysokości,

• uderzenie w głowę w czasie trwania napadów padaczkowych, 

• uderzenie w głowę podczas pobicia,

• wypadki w czasie uprawiania sportu,

• rany postrzałowe,

• upadki, zaburzenia koordynacji ruchowej.

Eksperci zwracają też uwagę na ryzyko urazów okołoporodowych.

Objawy urazu głowy

Urazom głowy mogą towarzyszyć różnego rodzaju dolegliwości. Wśród objawów lekkiego urazu głowy eksperci wymieniają m.in.: zawroty i ból głowy, siniaki, otarcia naskórka, guzy, opuchliznę w miejscu urazu, niewielkie krwawienie, zaburzenia równowagi, mdłości, wrażliwość na hałas i światło, zaburzenia widzenia, szum w uszach, problemy z koncentracją, dezorientację, złe samopoczucie i zmęczenie.

Objawami średnio ciężkich i ciężkich urazów głowy są m.in.: otwarte rany na głowie, krwawienie z miejsca urazu, krew wydobywająca się z uszu lub nosa, deformacja czaszki, silny ból głowy, nudności i wymioty, bełkotliwa wymowa, senność, utrata pamięci krótkotrwałej, zmiany wielkości źrenic, trudności z chodzeniem, sztywność karku, niedowłady kończyn i utrata przytomności.

Powikłania po urazie głowy

Uraz głowy wiąże się z ryzykiem różnego rodzaju powikłań. Zwykle mamy do czynienia z lekkimi urazami głowy, lecz na wszelki wypadek poszkodowany powinien być obserwowany, aby możliwie szybko wychwycić konsekwencje urazu i zapewnić mu pomoc. Eksperci zwracają uwagę, że uraz może nie oddawać stopnia faktycznego uszkodzenia. Poza widocznymi uszkodzeniami tkanek może dojść do urazu wtórnego. Patofizjologiczne zmiany w mózgu powiększają pierwotną strefę urazu, a tym samym skalę problemów. Należą do nich m.in. obrzęk mózgu, krwawienie, niedokrwienie, niedotlenienie.

Powikłania po urazie głowy mogą być:

• wczesne, takie jak m.in. uszkodzenie nerwów czaszkowych, stłuczenie mózgu, wstrząs mózgu, pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe, krwiaki wewnątrzczaszkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, pourazowy płynotok uszny lub nosowy, ostre wodogłowie pourazowe;

• późne, takie jak m.in. torbiel w głowie, dystonia, tętniak mózgu, późny płynotok uszny lub nosowy, ropień mózgu, zespół pourazowy, nawracające zapalenie opon mózgowych i mózgu, pourazowy zanik korowo-podkorowy, padaczka pourazowa, encefalopatia pourazowa.

Pierwsza pomoc przy urazie głowy

Zakres udzielania pierwszej pomocy przy urazie głowy zależy od skali uszkodzeń. W przypadku lekkiego uderzenia poszkodowany powinien odpocząć (położyć się na co najmniej 30 minut). Do miejsca urazu warto przykładać zimny okład. Przez kilka godzin po urazie głowy powinien być obserwowany na wypadek powstania powikłań. W przypadku niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza lub wezwać pomoc medyczną, dzwoniąc pod numer 112 lub 999. W przypadku umiarkowanego lub ciężkiego urazu głowy pomoc medyczna musi być wezwana od razu. Jeśli poszkodowany straci przytomność, trzeba ułożyć go w pozycji bezpiecznej, zapewnić drożność dróg oddechowych i monitorować funkcje życiowe. W przypadku, gdy mogło dojść do uszkodzenia kręgosłupa, nie powinno się przenosić poszkodowanego, odginać mu głowy czy zdejmować kasku. Do rany przykłada się jałowy opatrunek, nie można go uciskać. 

Rozpoznawanie i leczenie urazu głowy

Diagnostyka urazów głowy rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonego wywiadu i badania przedmiotowego obejmującego badanie neurologicznie. W określeniu stopnia urazu głowy specjaliści posiłkują się specjalnymi skalami. Jedną z częściej stosowanych jest skala GCS (z ang. Glasgow Coma Scale). Opiera się ona o ocenę trzech kryteriów – komunikacji słownej, reakcji motorycznych oraz otwierania i zamykania oczu. Na podstawie uzyskanych przez poszkodowanego punktów zostaje on sklasyfikowany do jednego z następujących stopni:

• minimalnego – 15 punktów, nie ma problemów z pamięcią, bez utraty przytomności;

• łagodnego – 14-15 punktów, niepamięć wsteczna, krótkotrwała utrata przytomności;

• umiarkowanego – 9-13 punktów, nieznaczne objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu, utrata przytomności trwająca ponad 5 minut;

• ciężkiego – 5-8 punktów, utrata przytomności, poszkodowany ma zachowane odruchy warunkujące podstawowe funkcje życiowe;

• krytycznego – 3-4 punkty, utrata przytomności, zniesione odruchy warunkujące przeżycie.

Cenne informacje o skali urazu głowy można zdobyć za pomocą badań obrazowych. Tzw. złotym standardem jest tomografia komputerowa. Lekarz może też zlecić dodatkowe badania, np. rezonans magnetyczny czy EEG.

Leczenie urazów głowy determinowane jest skalą wywołanych przez niego uszkodzeń. Przy łagodnym urazie wystarczająca jest z reguły obserwacja, odpoczynek, zimny okład i środki przeciwbólowe. Przy cięższych urazach głowy konieczna bywa często hospitalizacja, niekiedy nawet zabieg, np. w przypadku krwiaka wewnątrzczaszkowego czy krwiaka śródmózgowego. Powrót do zdrowia może wówczas wymagać odpowiednio dobranej do Pacjenta rehabilitacji.