Zaburzenia pamięci – przyczyny i sposoby leczenia

Pamięć i jej zaburzenia

Pamięć to jedna z podstawowych funkcji ludzkiego umysłu. Najogólniej przedstawić ją można jako zdolność do przechowywania, magazynowania i odtwarzania informacji. Spotkać można wiele różnych klasyfikacji pamięci, lecz jedną z najbardziej znanych jest podział z uwagi na okres przechowywania informacji. Na tej podstawie wyróżnia się pamięć krótkotrwałą (tzw. pamięć operacyjną, informacje przetwarzane na potrzeby bieżącej chwili) i pamięć długotrwałą (odnosi się do utrwalonych śladów pamięciowych). 

Zaburzenia pamięci to stosunkowo częsta przypadłość, którą specjaliści podzielili na:

• zaburzenia pamięci ilościowe – należą do nich: hipermnezja (ponadprzeciętna zdolność zapamiętywania i wiernego odtwarzania informacji), hipomnezja (zmniejszona zdolność odtwarzania informacji), amnezja (niezdolność do zapamiętywania nowych informacji lub do przypominania ich sobie), ekmnezja (polega na przeżywaniu przeszłości jako teraźniejszości),

• zaburzenia pamięci jakościowe – należą do nich allomnezja (zniekształcenia wspomnień, np. złudzenia następujące pod wpływem silnych emocji, déjà vu) i pseudomnezja (tzw. wspomnienia rzekome, np. konfabulacje, czyli fałszywe wspomnienia).

Zaburzenia pamięci – przyczyny 

Zaburzenia pamięci zarówno krótkotrwałej, jak i długotrwałej mogą być objawem szeregu patologii zdrowotnych. Towarzyszą chorobom neurologicznym. Możliwe są zaburzenia pamięci po udarze, w wyniku obecności guza mózgu, na skutek urazów mechanicznych głowy. Sprawność mózgu, a tym samym kłopoty z pamięcią, mogą powodować choroby endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy), niedobory witamin z grupy B, które regulują pracę układu nerwowego, choroby uwarunkowane genetycznie (np. choroba Wilsona – zaburzenie metabolizmu nerek, które uszkadza neurony – komórki układu nerwowego). Zaburzenia pamięci mogą być konsekwencją zatrucia metalami ciężkimi, pestycydami, alkoholem czy innymi substancjami psychoaktywnymi albo chorób zakaźnych – dla przykładu w zakażeniu wirusem HIV występują objawy poznawcze, takie jak: zaburzenia pamięci, apatia, trudności z koncentracją, wycofanie społeczne. Wśród przyczyn zaburzeń pamięci wymienia się choroby psychiczne. Przypadłość ta jest typowa dla zespołu stresu pourazowego (PTSD), w którym emocje związane z traumatycznym przeżyciem mogą wywołać niepamięć tego zdarzenia. Zaburzenia pamięci obserwuje się w przebiegu depresji, nerwicy czy schizofrenii.

Zaburzenia pamięci u osób starszych

Choroba Parkinsona to choroba zwyrodnieniowa mózgu, w której dochodzi do zaniku tzw. komórek dopaminergicznych. Najbardziej charakterystyczne są dla niej objawy ruchowe, lecz z czasem zwiększa się częstość objawów pozaruchowych, wśród których najbardziej rozpowszechnione są zaburzenia poznawcze, takie jak problemy z koncentracją i zaburzenia pamięci. Dolegliwości te, ale i spowolnienie myślenia czy zaburzenia zachowania, typowe są również dla choroby Alzheimera. Stanowi ona około 60% wszystkich chorób otępiennych. To nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna, typowa dla osób w wieku podeszłym. W jej przebiegu dochodzi do odkładania się w mózgu białek o patologicznej strukturze, co zaburza jego funkcjonowanie. Wraz z procesem starzenia się ma miejsce również fizjologiczne pogorszenie pamięci. Tzw. zaburzenia pamięci związane z wiekiem to gorsze funkcjonowanie w sytuacjach, w których należy podjąć szybką decyzję, wykonywać równolegle kilka czynności, przeanalizować znaczną ilość informacji. Problemy nasilają się w przypadku gorszego samopoczucia, narażenia na stres, działania bodźców rozpraszających. 

Jakie są objawy zaburzeń pamięci?

Zaburzeniom pamięci towarzyszyć mogą następujące dolegliwości:

• zapominanie o codziennych obowiązkach,

• zapominanie słów,

• gubienie przedmiotów,

• dezorientacja względem czasu i miejsca,

• nierozpoznawanie osób,

• gubienie wątku podczas rozmowy,

• zapominanie o ważnych sprawach typu: rocznice, wizyty u lekarza, spotkania towarzyskie.

W przypadku zaburzeń pamięci krótkotrwałej dochodzą trudności w przypomnieniu sobie tego, co robiło się przed chwilą, a w zaburzeniach pamięci długotrwałej – zanik informacji dotyczących zdarzeń mających miejsce w odległej przeszłości.

Jak leczyć zaburzenia pamięci?

Nie sposób jednoznacznie określić, w jaki sposób leczyć zaburzenia pamięci. Postępowanie terapeutyczne opiera się przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej, która spowodowała kłopoty z pamięcią. Pomocne w leczeniu zaburzeń pamięci są oddziaływania stymulujące funkcje poznawcze. Jedną z bardziej znanych jest terapia poznawcza, która polega na systematycznym wykonywaniu zestawu zadań angażujących tzw. wyższe funkcje mózgu. Zakres terapii ustalany jest indywidualnie do potrzeb i możliwości chorego. Może obejmować ćwiczenie m.in.: pamięci, koncentracji, uwagi, funkcji językowych, orientacji przestrzennej, funkcji wykonawczych. Dzięki ćwiczeniom pamięci aktywność psychiczna utrzymuje się, a nawet poprawia się utracona pamięć, czego dowodem jest powstawanie nowych połączeń międzyneuronalnych oraz nowych neuronów.

W łagodzeniu zaburzeń pamięci stosowane są tzw. protezy pamięci. To wszelkie pomoce proceduralne, takie jak choćby kartka papieru ze spisem zadań do wykonania, kalendarz lub komputer. Wspomagającą rolę w różnych zaburzeniach pamięci odgrywają leki prokognitywne (nootropowe), które stymulują przebieg procesów metabolicznych w mózgowiu, w konsekwencji czego poprawiają przebieg procesów zapamiętywania. W ciężkich przypadkach zaburzeń pamięci stosuje się metody stymulacji mózgu za pomocą fal magnetycznych lub wszczepionych do mózgu elektrod.

1. A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 2003.
2. B. Hausz-Piskorz, K. Buczkowski, Diagnostyka i leczenie choroby Alzheimera w warunkach praktyki lekarza rodzinnego, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2013, t. 7, nr 4, s. 198–207.
3. J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka, Psychiatria, t. 1, Podstawy psychiatrii, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
4. D. Wieczorek, E.J. Sitek, J. Wójcik i wsp., Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych i otępienie w chorobie Parkinsona – obraz kliniczny i aktualne kryteria diagnostyczne, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2013, t. 9, nr 3, s. 96–104.