Kontaktowe zapalenie skóry dłoni – obraz kliniczny i rozpoznanie

Co to jest kontaktowe zapalenie skóry dłoni?

Kontaktowe zapalenie skóry, zwane również wypryskiem kontaktowym alergicznym, rozwija się na skutek bezpośredniego kontaktu skóry z czynnikiem alergizującym, na który organizm wytworzył uprzednio nadwrażliwość. Aby doszło do wystąpienia objawów, musi wytworzyć się najpierw stan nadwrażliwości na daną substancję – przy pierwszym kontakcie z czynnikiem uczulającym nie powstaje wyprysk, lecz organizm zostaje uczulony na niego. Przy kolejnym zetknięciu się skóry z alergenem dochodzi do uruchomienia reakcji uczulonego układu odpornościowego i powstania zmian skórnych. 

Kontaktowe zapalenie skóry dłoni może mieć również podłoże niealergiczne i być wynikiem drażnienia skóry przez czynniki zewnętrzne. Choroba ta nie ma nic wspólnego z nadwrażliwością na antygen. Zmiany skórne pojawiają się już przy pierwszym kontakcie z substancją drażniącą. W sposób szczególny na kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia narażeni są: rolnicy, robotnicy budowlani, kosmetyczki, elektronicy, fryzjerzy, sprzątaczki, osoby mające kontakt z przemysłem chemicznym, kucharze i osoby zajmujące się przygotowaniem posiłków, pracownicy ochrony zdrowia, mechanicy, pracownicy przemysłu metalowego, operatorzy maszyn i monterzy pojazdów.

Kontaktowe zapalenie skóry nie musi rozwinąć się tylko w obrębie dłoni. Zmiany mogą mieć rozmaitą lokalizację, a nawet przybrać postać uogólnioną. Możliwe jest również kontaktowe zapalenie powiek.

Czynniki wywołujące kontaktowe zapalenie skóry dłoni

Najczęstszymi czynnikami wywołującymi kontaktowe zapalenie skóry dłoni na tle alergicznym są: 

• chrom (np. zapałki, farby, barwniki, cement, beton), 

• kobalt (np. ozdoby, elementy ubioru typu guziki), 

• nikiel (niemagnetyczna stal nierdzewna), 

• guma,

• formaldehyd, 

• terpentyna, 

• kosmetyki,

• epoksydy, 

• rośliny, 

• konserwanty, 

• żywice i akryle.

Najczęściej opisywanymi substancjami drażniącymi skórę, które powodują powstanie kontaktowego zapalenia skóry dłoni, są: 

• alkohole, 

• środki odtłuszczające, 

• ciecze chłodząco-smarujące oraz chłodzące, 

• środki dezynfekujące, 

• mydła i substancje myjące,

• pochodne ropy naftowej, 

• rozpuszczalniki.

Kontaktowe zapalenie skóry dłoni – objawy chorobowe

Bez względu na charakter kontaktowego zapalenia skóry dłoni – tło alergiczne lub z podrażnienia – chorobie towarzyszą zbliżone objawy chorobowe. U podstawy objawów leży uszkodzenie warstwy rogowej naskórka, prowadzące do dysfunkcji bariery ochronnej skóry. Dochodzi do znacznej utraty wody i powstania reakcji zapalnej. Pierwotnym wykwitem jest grudka wysiękowa i pęcherzyk. Przy ostrym przebiegu choroby zmiany sączą się i pokrywają się strupem. Postacie podostre charakteryzują się łuszczeniem, które może doprowadzić do przeczosów, lichenizacji, czyli pogrubienia skóry, czy jej ścieńczenia. W przypadku znacznego nasilenia dochodzi do obrzęku zajętej przez zmiany chorobowe skóry. Często chorobie towarzyszy świąd. Zmiany ustępują bez pozostawienia śladu. Dla postaci alergicznej charakterystyczny jest rumień alergiczny. Do fazy przewlekłej dochodzi wtedy, gdy czynnik wywołujący chorobę nie został wyeliminowany bądź unikanie kontaktu z nim jest w zasadzie niemożliwe. Charakterystycznym objawem przewlekłego kontaktowego zapalenia skóry jest obecność nieostro odgraniczonej lichenizacji. Ogniska wyprysku kontaktowego nie są wyraźnie odgraniczone od otoczenia.

Jeśli zauważysz u siebie lub u kogoś bliskiego objawy wskazujące na kontaktowe zapalenie skóry dłoni, skontaktuj się z dermatologiem w celu rozpoczęcia procesu diagnostycznego.

Rozpoznanie kontaktowego zapalenia skóry dłoni

Rozpoznanie kontaktowego zapalenia skóry jest stawiane na podstawie drobiazgowo przeprowadzonego badania podmiotowego – wywiadu z pacjentem. Lekarz podczas rozmowy z chorym dąży do uzyskania jak największej ilości informacji na temat objawów – ich rodzaju, nasilenia, czynników wyzwalających, czasu trwania. Zadaje pytania o środowisko pracy z uwagi na częste przypadki kontaktowego zapalenia skóry dłoni w poszczególnych grupach zawodowych. Pyta również o prowadzony styl życia, alergie i inne obciążenia stanu zdrowia. Kolejnym etapem rozpoznania jest badanie kliniczne. Kluczowym elementem jest wykonanie testów alergicznych płatkowych. Badania te pozwolą na identyfikację czynnika odpowiedzialnego za powstanie zmian chorobowych i wykluczenie go za środowiska, co może przyczyniać się do zdrowienia i zmniejszyć ryzyko kolejnych ataków kontaktowego zapalenia skóry dłoni. Ujemne wyniki testów płatkowych mogą wskazywać na kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia, jeśli objawy są czasowo związane z pracą. Dodatnie wyniki testów sugerują alergiczne tło choroby. W przypadku wątpliwość diagnostycznych przeprowadzana jest ocena zeskrobin naskórka pod kątem strzępków grzybów i bakterii.

• Przeczytaj, czy warto stosować wapno na alergię.

Diagnostyka różnicowa kontaktowego zapalenia skóry dłoni

Zmiany towarzyszące kontaktowemu zapaleniu skóry dłoni powinno się różnicować przede wszystkim z:

• wypryskiem pieniążkowatym, 

• wypryskiem potnicowym, 

• zakażeniami skóry, 

• wypryskiem rogowaciejącym, 

• łuszczycą, 

• przewlekłym pęcherzykowym zapaleniem skóry.

Na czym polegają testy płatkowe?

Testy płatkowe polegają na aplikacji na skórę haptenu, czyli czynnika uczulającego, a następnie na obserwacji zmian w określonych odstępach czasu. System odczytu testów odbywa się po 48 godzinach od założenia plastrów. Wartość diagnostyczną ma jednak dopiero drugi odczyt, który ma miejsce po 72 godzinach, rzadziej wykonywany jest w 4. dniu. Niekiedy lekarze zlecają odczyt dodatkowo około 7. dnia ze względu na możliwość ujawnienia nawet do 10% nowych odczynów dodatnich. Jeśli okażesz się, że masz uczulenie na zaaplikowany czynnik alergiczny, rozwinie się miejscowa reakcja, która podlega ocenie morfologicznej według skali plusowej. Diagnostykę należy rozpocząć od założenia panelu służącego do badań przesiewowych (tzw. Europejskiej Serii Podstawowej), który zawiera pojedyncze związki chemiczne i mieszaniny różnych substancji. Dodatkowo u osób stykających się ze związkami chemicznymi, których nie obejmuje seria podstawowa, należy przeprowadzić testy adekwatne do narażeń.