Kontaktowe zapalenie skóry – obraz kliniczny i rozpoznanie

Co to jest kontaktowe zapalenie skóry?

Alergia kontaktowa to swoista nadwrażliwość typu późnego na substancje chemiczne o małej masie cząsteczkowej (tzw. hapteny), rzadziej na proteiny (białka). Na podstawie dostępnych danych eksperci szacują, że alergia kontaktowa dotyczy 17–40% osób dorosłych, częściej rozpoznawana jest u kobiet niż u mężczyzn. Wśród dzieci jej częstotliwość wynosi 13–25%. Najczęściej uczulenie wywołują: nikiel, kobalt, pallad, propolis, balsam peruwiański. W wyniku alergii kontaktowej dochodzi do powstania alergicznego kontaktowego zapalenia skóry. Zmiany lokalizują się w dowolnym miejscu na skórze. Szczególnie często rozpoznawane jest kontaktowe zapalenie skóry dłoni.

• Sprawdź też, czym jest kontaktowe zapalenie powiek i czy wapno działa na alergię.

Kontaktowe zapalenie skóry – obraz kliniczny

Jeśli zauważysz u siebie wystąpienie ostrych lub przewlekłych zmian zapalnych skóry, skontaktuj się z lekarzem w celu diagnostyki kontaktowego zapalenia skóry. Dla ostrego przebiegu choroby charakterystyczny jest rumień alergiczny, na którym pojawia się początkowo grudka wysiękowa i pęcherzyk, następnie dochodzi do powstawania nadżerek, strupów, pozapalnego złuszczania czy lichenizacji (pogrubienia skóry). Rozwija się obrzęk zajętej chorobowo skóry. Możesz odczuwać ból, pieczenie oraz świąd skóry. W łagodniejszym przebiegu – w postaci podostrej – stan zapalny jest mniej nasilony, z reguły nie obserwuje się sączenia, występują grudki wysiękowe i mniej liczne pęcherzyki. W przebiegu przewlekłego kontaktowego zapalenia skóry dominującymi objawami są: pogrubienie skóry, upośledzenie jej sprężystości czy wzmożone poletkowanie. Dodatkowo charakterystyczne są przebarwienia lub odbarwienia.

Dolegliwości są wynikiem ekspozycji skóry na czynniki egzogenne, powodujące rozwój stanu zapalnego. Kontaktowe zapalenie skóry może występować w różnych postaciach:

• ograniczonej do miejsca kontaktu, 

• z lokalnym rozsiewem drogą naczyń chłonnych oraz z rozsiewem hematogennym, czyli drogą naczyń krwionośnych.

Diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry

Proces diagnostyczny kontaktowego zapalenia skóry, jak każdej innej choroby, rozpoczyna się od badania podmiotowego, czyli szczegółowego wywiadu z pacjentem. Lekarz zadaje pytania dotyczące m.in. obserwowanych objawów i ich natężenia, okoliczności powstania, czynników nasilających intensywność dolegliwości. Pyta o historię choroby, stosowane leki i prowadzony styl życia. Następnie przechodzi do badania przedmiotowego, zwanego też fizycznym, i ocenia objawy chorobowe. Niemniej metodą z wyboru i złotym standardem w diagnostyce kontaktowego zapalenia skóry są testy alergiczne płatkowe. Dla ich określenia stosuje się również nazwę „testy naskórkowe”. 

Diagnostyka różnicowa kontaktowego zapalenia skóry

W diagnostyce różnicowej kontaktowego zapalenia skóry trzeba uwzględnić przede wszystkim:

• fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry, 

• kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia,

• atopowe zapalenie skóry,

• grzybicę skóry,

• łuszczycę skóry,

• wyprysk łojotokowy,

• wyprysk potnicowy.

Testy płatkowe – jakie alergeny się bada?

Jeśli lekarz stwierdzi u Ciebie podejrzenie kontaktowego zapalenia skóry, na pewno zleci Ci wykonanie testów naskórkowych z serią podstawową. Seria podstawowa obejmuje najczęściej uczulające czynniki w danej populacji. Oznacza to, że pakiet testowy odwzorowuje aktualne trendy epidemiologiczne. Według przyjętych w Polsce standardów przy badaniu tym sprawdzana jest reakcja na 30 haptenów. Ich lista powstała na podstawie Europejskiej Serii Podstawowej. Rozszerza się ją o testy z własnymi lekami zewnętrznymi i kosmetykami. Szacuje się, że serie podstawowe pozwalają na wykrycie czynnika odpowiedzialnego za wystąpienie alergii kontaktowej u ponad 80% testowanych. W przypadkach wątpliwych lub w razie wyników, które są rozbieżne z wywiadem, pomocne okazać się może wykonanie testu powtarzanej otwartej aplikacji. Podczas badania stwarza się warunki imitujące codzienne używanie danego preparatu. W przypadku kontaktowego zapalenia skóry u dzieci punktowe testy skórne wykonuje się zwykle, kiedy skóra dziecka osiągnie odpowiednią reaktywność.Badanie to można przeprowadzić u dzieci powyżej 4 lat. Testy płatkowe u dzieci po ukończeniu 6 lat mogą być wykonywane przy użyciu tych samych stężeń haptenów co u dorosłych. 

Wskazania i przeciwwskazania do testów naskórkowych

Wskazania do wykonania testów naskórkowych obejmują przede wszystkim: 

• wyprysk atopowy, potnicowy, zawodowy, hematogenny, pieniążkowaty,

• wyprysk na podłożu suchości skóry, zastoju żylnego, 

• fotodermatozy, 

• łojotokowe zapalenie skóry, 

• zmiany zapalne wokół owrzodzeń podudzi, 

• lichenizację.

Testów naskórkowych nie powinno się przeprowadzać w następujących sytuacjach: 

• aktywna faza zapalenia skóry – należy je odłożyć na co najmniej 2 tygodnie po wyleczeniu zmian na rękach lub stopach, w przypadku wyprysku uogólnionego na 6 tygodni po ustąpieniu objawów, 

• ciąża, karmienie piersią, 

• immunosupresja ogólna, 

• stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów na obszarze testowanym – należy zachować przynajmniej 7 dni przerwy, 

• ekspozycja na promieniowanie UV – należy zachować około 6 tygodni odstępu, 

• wykonanie testu z danym haptenem w ciągu ostatniego roku.

Lekarz kierujący na badanie poinformuje Cię o przeciwwskazaniach i o tym, czy i jak trzeba się przygotować do testów alergicznych.